Ҷавобҳои саволҳои имтиҳонӣ аз фанни "География" (шифоҳӣ) қисми I аз 1 то 20 саволнома


САВОЛНОМАИ 1

САВОЛИ 1. АҲАМИЯТИ ОМӮЗИШИ ФАННИ ГЕОГРАФИЯИ ИҚТИСОДӢ ВА ИҶТИМОИИ ҶАҲОН

Географияи иқтисодӣ ва иҷтимоии ҷаҳон ба гурӯҳи фанҳои ҷамъиятшиносӣ дохил мешавад. Он қонуниятҳои инкишоф, ҷойгиршавии хоҷагӣ, аҳолии ҷаҳон ва мамлакатҳои алоҳидаро меомӯзад. Дар ин замина ба баъзе масъалаҳои умумии ҷаҳонӣ дахл намуда, аз ҷумла ба масъалаҳои глобалии инсоният беш аз ҳама алоқаи мутақ, қобилаи ҷамъият ва табиат маълумоти мушаххас медиҳад.

Ин барои амиқтар дарк намудани марҳалаи кунунии тараққиёти иқтисодӣ ва вазъияти сиёсию экологии ҷаҳон, ноҳияҳо ва мамлакатҳои алоҳидаи он кӯмак мерасонад. Давраи ҳозира давраи дигаргунсозиҳои азими илмию техникӣ, иҷтимоию сиёсӣ мебошад. Баробари тағйир ёфтани сохти сиёсӣ сохти иқтисодии ин давлатҳо ҳам тағйир ёфт. Ҳоло аксарияти онҳо барои ба системам иктисодиёти бозоргонӣ гузаштан қадамҳои аввалин гузошта истодаанд, ки асоси онро гуногунҷабҳагии моликият ташкил менамояд. Чунин ҳодисаҳои сиёсию иҷтимоӣ ҳар сари чанд вақт дар ҷаҳон рух медиҳанд. Аз ин лиҳоз омӯзиши тарафҳои сиёсӣ. Иқтисодӣ ва иҷтимоии географияи мамлакатҳои ҷаҳон аҳамияти ниҳоят калон дорад. Дар шароити гузариши Тоҷикистон ба иқтисодиёти бозоргонӣ ва вусъат ёфтани робитаҳои иқтисодӣ, сиёсӣ, илмию техникӣ бо мамлакатҳои ҷаҳон ҳар як шаҳрванди ҷумҳурӣ, алалхусус мутахассисон дар баробари ҷаҳонбинии ҳаматарафаи сиёсӣ ва иктисодию географӣ бояд вазъи иқтисодию иҷтимоии давлатҳои бурунмарзиро хуб сарфаҳм раванд.

САВОЛИ 2. ТАВСИФИ ШАРОИТ ВА САРВАТҲОИ ТАБИИ МАМЛАКАТҲОИ АМЕРИКАИ ШИМОЛӢ

Шароити табиии Амрикои Шимолӣ нисбат ба материкҳои аллакай омӯхтаамон комилан дигар аст. Маҷмӯҳои табиии он хеле мухталифанд, дар байни онҳо маҷмӯҳои беназир бисёранд:  кӯлҳои бузургтарин, ноҳияи вулкону гейзерҳои  лойқадор, водиҳои чуқуртарини дарёӣ — канонҳо ва ғайра. Инсон табиати материкро ниҳоят тағйир додааст, бисёр маҷмӯҳои маданӣ ба вуҷуд оварда шудаанд. Сохилҳои Амрикои Шимолӣ ба қисмҳо ҷудо шудааст. Дар соҳилҳои шарқӣ ва шимолии материк халиҷу нимҷазираҳо бисёр буда, дар соҳилҳои ғарбӣ ва ҷанубӣ хеле кам аст. Олимон тахмин мекунанд, ки қисми шарқии материк миллионҳо сол қабл бо Аврупо ягонаи том буда, қисми шимолу ғарбии он бо Осиёи шимолу шарқӣ пайваст буд. Тарҳи соҳилҳо натиҷаи харакати пораҳои литосфера мебошад. Дар сохти сатҳи Амрикои Шимолӣ ҳамвориҳо афзалият дошта, кӯҳҳо сеяки онро ишғол кардаанд. Шарқи материкро асосан ҳамвориҳо ташкил кардаанд. Ҳазор сол қисми зиёди ҳамвориро пиряхи азиме пӯшонда буд. Сарватҳои зеризаминӣ. Амрикои Шимолӣ аз сарватҳои зеризаминӣ бой аст. Дар кӯҳҳои Аппалачи ва Кордилер конҳои ангиштсанг, дар пастии назди Мексика, Аляска, Арктикаи Канада нафту газ мавҷуданд. Конҳои оҳак, никел, тилло, уран, мис ва металлҳои нодир (дар ноҳияи Кули Боло ва нимҷазираи Лабрадор ва ғ., маъдани мис (дар кӯҳҳои Кордилер). захираҳои калони фосфорит (дар нимҷазираи Флорида), сулфур, намакҳои калий (дар ҳамвории Марказӣ ва пастии назди Мексика) ёфт шудаанд.

САВОЛИ 3.  ЛИТОСФЕРА

Тавре, ки медонем литосфераро замин ҳам мегӯянд. Сатхи қишри замин ноҳамвор мебошад. Литосфера аз калимаи юнонӣ гирифта шуда, маънояш литос санг ва сфера кура аст. Қисми баланди заминро хушкӣ (материкҳо), пастхамиҳоро уқёнусҳо ишғол кардаанд. Ғафсии он дар зери уқёнусҳо 5- 10 км. дар зери ҳамвориҳо 30-35 км., дар зери кӯҳҳо 50-75 км.-ро ташкил медиҳад. Ҳамин тавр қабате, ки аз қишри замин ва қисми болоии мантия таркиб ёфтааст, литосфера ном дорад. Литосфера қабати сахти сатҳи замин асоси гидросфера мебошад.

САВОЛНОМАИ 2

САВОЛИ 1. АҲОЛИИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН

Тоҷикистон ҷумҳурии сермиллат аст. Дар он зиёда аз 55 миллату халқҳои забон, маданият ва урфу одаташон гуногун умр ба сар мебаранд. Мувофиқи рӯйхатгирии аҳолӣ 20 январи соли 2000 шумораи аҳолии Ҷумҳурӣ 6127,5 ҳазор нафар мебошад, ки ин нисбат ба соли 1989 12% зиёд аст. Соли 2008 бошад аҳолии ҷумҳурӣ ба зиёда аз 7 миллион расид. Соли ҷорӣ ин нишондод ба 8 миллион расид. Ҳар сол аҳолии Тоҷикистон тақрибан 100 ҳазор нафар зиёд мешавад. 85%-и аҳолии ҷумҳурӣ дар ноҳияҳои Тоҷикистони шимолӣ ва ҷануби ғарбӣ сокин шудаанд. Зичии аҳоли дар 1км2 50,6 нафарро ташкил медиҳад. Дар Тоҷикистони Шимолӣ дар 1 км2 81,1 нафар, Ҳисор 56 нафар, Вахш 102 нафар, ВМКБ 1км2 3,3 нафар. Алҳол дар ҷумҳурӣ 17 шаҳр ва 54 шаҳрак вуҷуд дорад. Дар ҷумҳурӣ аз ҷиҳати аҳолӣ ҷои дуюмро ӯзбекон 15,1 фоиз, ҷои сеюм русҳо 0,4 фоиз. Дар ҷумҳурӣ тоторҳо, немисҳо, қазоқҳо, туркманҳо ва дигар халқияту миллат зиндагӣ мекунанд.

САВОЛИ 2. САРВАТҲОИ ТАБИИ АМЕРИКАИ ҶАНУБӢ

Сарватҳои зеризаминӣ. Амрикои Ҷанубӣ аз сарватҳои зеризаминӣ бой аст. Нафту газ дар фурухамидаҳои байникӯҳӣ ва наздикӯҳҳо, инчунин фурӯхамидаҳои платформаҳо маҳфузанд. Захираи зиёди онҳо дар шимоли Венесуэла, Эквадор, Колумбия, инчунин Перу, Бразилия ва Аргентина мавҷуд аст. Конҳои калони мис дар Чили ва Перу, оҳан дар Бразилия ва Чили, манган дар Бразилия, боксит дар Суринам, металлҳои нодиру ашёи хоми оптикӣ, инчунин тилло, нуқра, волфрам, симоб, алмос, сулфур ва гайра дар аксар ҷойҳо мавҷуданд. Кӯҳҳои Анд, махсусан аз маъданҳои ранга ва нодир бойанд. Дар ин ҷо тилло, молтибден, қалъагӣ, нуқра ва ғайра мавҷуд аст.

САВОЛИ 3. ГИДРОСФЕРА.

Об модаест, ки дар сатхи замин васеъ паҳн гардидааст. Он дар 3 ҳолат дучор мешавад: сахт, моеъ ва бухор. Аз ҳамин сабаб об нафақат дар уқёнусҳо, баҳрҳо инчунин дар хушкӣ (дарёҳо, кӯлҳо, обанборҳо, ботлоқҳо, пиряхҳо, обҳои зери заминӣ) дида мешавад. Ҳамаи онҳо қабати обии заминро ташкил медиҳанд, ки онро гидросфера меноманд. Оби уқёнусҳо ва баҳрҳо71 фоизи сатхи заминро ишғол менамоянд (шӯранд). 2,5 фоизи оби замин ширин аст.

САВОЛНОМАИ 3.

САВОЛИ 1. АҲОЛИИ ҶАҲОН ВА НОБАРОБАР ҶОЙГИРШАВИИ ОН ДАР РУЙИ ЗАМИН.

Одамон тақрибан ғайр аз Антрактида  дар тамоми материкҳои кураи замин сокин шудаанд. Мувофиқи фикри олимон аҷдоди одамони кунунӣ 40 50 ҳазор сол муқаддам дар кураи замин паҳн гардидаанд. То эраи мо аҳолии ҷаҳон суст меафзуд. Дар асрҳои 8 ва 7 пеш аз милод ҳамагӣ дар кураи замин 5-10  миллион нафар аҳолӣ зиндагӣ мекард. Баъди иникшоф ёфтани олоти меҳнат дар ибтидои давраи мо миқдори аҳолӣ ба 250-300 миллион нафар расид. Ҳоло дар кураи замин зиёда аз 6,5 миллиард нафар аҳолӣ зиндагӣ мекунанд. Аҳолии ҷаҳон дар сатҳи кураи замин нобаробар ҷойгир шудааст. Хусусан дар минтақаҳои хунуки замин, дар минтиқаи кӯҳҳои баланд биёбонҳои тропикӣ аҳолӣ ниҳоят кам аст. Ҷои аз ҳама сераҳолии кураи замин Осиёи ҷанубу шарқӣ, делтаи дарёи нил, Аврупои ғарбӣ, қисми шарқии амрикои шимолӣ ва марказӣ мебошад. 35-40 ҳазор сол пеш дар рӯи замин 1-миллион нафар, соли 1900 1,6-миллиард, соли 1960 3-миллиард, соли 1987 5-миллиард зиндагӣ мекард. Қисми зиёди аҳолӣ дар минтиқаҳои иқлимии мӯътадил субтропикию субэкваторӣ дар баландии то 500см аз сатҳи баҳр маскан гирифтаанд. Майдони тамоман беаҳолӣ 15-фоизи сатҳи хушкиро ташкил медиҳад.

САВОЛИ 2. ИНҚИЛОБИ ИЛМИЮ ТЕХНИКӢ ДАР ҶАҲОН

Инқилоби илмию-техникӣ давраеро меноманд, ки дар тӯли он дар тараққиёти илму техника ҷаҳиши сифатӣ ба амал омада, ин ҷаҳиш қувваҳои истехсолкунандаро ба куллӣ нав месозад, илм ба қувваи бевоситаи истеҳсолӣ табдил меёбад. ИИТ аз миёнаи асри XX оғоз ёфта, минбаъд васеъ шудан гирифт. Аломатҳои он хеле мухталифанду ба тамоми қисмҳои таркибиаш (илм, техникаю биология, истеҳсолот, иҷоракунӣ) мансубият доранд. Дар давраи ҳозира дар инқилоби илму техника чор хусусияти асосиро ҷудо  кардаанд. 1 ИИТ ҳодисаи универсалӣ буда, тамоми соҳаҳо, симои меҳнат, маишат, маданият ва рухии одамонро дигар месозад. Ҷиҳати географии он дар паҳншавиаш (дар ин ё он дараҷа) дар тамоми дунё, сатҳи географии замин ва фазои кайҳонӣ зоҳир мегардад. 2. Тезшавии азнавсозиҳои беҳадди илмию-техникӣ. Ҳоло фосилаи кашфиётҳои илмию техникӣ ва дар амалия ҷорикунии онҳо хеле кӯтоҳ шуда, азнавкунии маҳсулот бо суръат ва доимӣ гардидааст. Имрӯзҳо номгӯи маҳсулотҳои баъзе соҳаҳо дар давоми 15-20 сол пурра нав карда мешаванд. 3. Мавқеи инсон дар ҷараёни истеҳсолот ба куллӣ дигар шудааст. Инсонҳо на ҳамчун “узви иловаи мошин”, балки ҳамчун омили фаъолу асосии истеҳсолот гардида аст. Талабот ба дараҷаи касбии он низ зиёд шудааст. 4. Хусусияти муҳимми ИИТ дар солҳои Ҷанги дуввуми ҷаҳон ҳамчун инқилоби ҳарбӣ-техникӣ пайдо шудани он аст. Таркиши бомбаи атомӣ соли 1945 дар шаҳри Хиросимаи Ҷопон ибтидои пайдоиши он буд. ИИТ имрӯза ҳодисаи хеле мураккаб буда, ҳамаи ҷисмҳои таркибиаш (илм, техника, истехсолоту идоракунӣ) бо якдигар таъсиррасонанд.

САВОЛИ 3. БИОСФЕРА МУҲИТИ ҲАЁТ.

Биосфера аз калимаи юнонии био хаёт ва сфера кура гирифта шуда, маънояш табақаи ҳаёт аст. Биосфера табақаи махсуси замин мебошад. Он ҳамчун пардаи тунук дар сатҳи замин паҳн гардидааст. Дар он ҷо организми зинда ҳаёт  ба сар мебарад. Организмҳое, ки дар ҳудуди биосфера ҳаёт мегузаронанд, ба муҳити ниҳоят гуногун мутобиқ шудаанд.

САВОЛНОМАИ 4.

САВОЛИ 1. ГЕОГРАФИЯИ ТОҶИКИСТОН ВА ВАЗИФАҲОИ ОН

Аз номи ин фан маълум мешавад, ки сухан дар бораи географияи минтақаи Тоҷикистон меравад. Мо бо табиати Тоҷикистон ва шаклҳои он шинос мешавем. Мо бо таззодҳои ҳайратангези табиати ҷумхурӣ, қуллаҳои барфпӯшу водиҳои сабз, даштҳои хушку кӯҳсори сербориш, захираҳои сӯвзишворию нерӯи фаровони обӣ ва ғайра наздик шинос мешавем. Инчунин оид ба хусусиятҳои инкишоф ва ҷойгиронии қувваҳои истеҳсолкунанда (саноат, кишваорзӣ, нақлиёт, соҳаҳои ғайриистехсолӣ) ноҳияҳои иқтисодии ҷумҳурӣ ва робитаҳои берунии он маълумот мегирем. Масалаҳои географияи табӣ ва иқтисодии Тоҷикистон на танҳо байни ҳам, балки бо дигар илмҳо бахусус биология, физика, химия, геология, иқтисодиёт, таърих робитаи ногусастанӣ доранд ва якҷоя бо онҳо омӯхта мешавад. Бояд гуфт, ки донистани географияи табии ва иқтисодии Тоҷикистон барои ҳар як сокини ҷумҳурӣ зарур мебошад, зеро донишманде фармудааст: “Надонистани хусусиятҳои кишвари худ ва фарқи он аз кишварҳои дигар ин маънои онро дорад, ки ту дар ватани худ бегона ҳастӣ”.

САВОЛИ 2. ТАВСИФИ УҚЁНУСИ ҲИНД

Уқёнуси Ҳинд бо мавқеи хоси худ дар сайёраи Замин фарқ мекунад: қисми зиёди он дар нимкураи ҷанубӣ вокеъ аст. Дар шимол бошад бо Авруосиё ҳамсарҳад буда, бо уқёнуси Яхбастаи Шимолӣ алоқа надорад. Сохилҳои уқёнуси Ҳинд яке аз ноҳияҳои тамаддуни дунёи қадим acт. Арабҳо аввалин шуда тасвири хатти сафари уқёнуси Ҳиндро тapтиб додаанд. Маълумот оид ба уқёнуси Ҳинд (барои илми география) аз давраи баҳрнавардон Васко да Гама (солхои 1497-1499) оғоз ёфтааст.  Дар охири асри XVIII баҳрнаварди англис Ҷеймс Кук аввалин бор умқи уқёнусро муайян кард. Умқи миёнаи укёнус қариб 3700 м ва умқи зиёдтарини он дар новаи Ява ба 7450 м мерасад. Уқёнуси Ҳинд дар ҷануб ба сӯи Антарктида хеле кушод аст ва бинобар он ба таъсири сардкунандаи он дучор мешавад. Ҳарорати об дар ин ҷо (то +30 C нисбат ба ҳамин арзҳои уқёнусҳои дигар баланд аст. Уқёнус дар шимол ва ғарб ба хушкӣ ҳамҳудуд аст, ки бар он анбӯҳи ҳавои тропикӣ мевазад. Бориш дар ин қисмҳои уқёнус кам мешавад, аз хушкӣ ба уқёнус об қариб дохил намешавад, аз ин ҷихат буғшавӣ ниҳоят зиёд аст. Дар натиҷа об ниҳоят шӯр мешавад. Аз уқёнуси Ҳинд роҳҳои сершумори киштигард мегузаранд. Дар қисми шимолӣ аз моҳиён: сарданелла, загутамоҳӣ, наҳанг, дар қисми ҷануби уқёнус моҳиёни сафедхун, яхмоҳӣ, самак, корифен ва ғайра зиндагӣ мекунанд.

САВОЛИ 3. РЕСПУБЛИКАИ  КУБА

Масоҳаташ -111,5 ҳазор км2.
Ахолиаш – 12,2 млн нафар.
Пойтахташ – Гавана.
Забони давлатӣ – испанӣ.
Воҳиди пулӣ – песо.
 Мамлакати Куба дар байни давлатҳои дар ҷазира ҷойгиршудаи Америкаи Марказӣ калонтарин мебошад. Ҷазираи Куба аз ғарб ба шарқ ба масофаи 1250 киллометр кашол ёфтааст. 1 қисми ҷанубии соҳили онро баҳри Қариб, ҷанубу ғарбии онро халиҷи Юкатан ва қисми шарқии онро бошад, халиҷи хурд аз ҷазираи Гаити ҷудо мекунад. Дар шимол Кубаро аз ИМА халиҷи Флорида ҷудо кардааст. Куба табиати бою рангин дорад. Христофор Колумб баъди кашфи Куба онро зеботарин ҷазираи уқёнус номид. Ҳудуди Кубаро аслан ҳамворӣ ишғол карда, баландӣ ва кӯҳҳо масоҳати камро дар бар мегиранд. Аз сарватҳои табиӣ дар ин ҷо бештар никел, кобалт, мис, марганетс, хром вомехӯрад. Куба иқлими гарм дошта, ҳарорати солона ба 25 дараҷа, микдори боришоти солона бошад, ба 1380 мм мерасад. Дар ноҳияҳои кӯҳсор ҳарорат нисбатан салқин аст. Аҳолии Куба 12,2 млн буда, зичии миёнаи он дар 1 километри мураббаъ ба 98 нафар мерасад. Асоси нақлиёти Кубаро роҳи оҳан ва автомобилгард ташкил медиҳад, ки онҳо асосан аз ғарб ба шарқии мамлакат кашол ёфтаанд. Дарозии умумии роҳи оҳан 12,9 казор километр, автомобили 26,4 ҳазор километр ва роҳи обҳои дохилӣ ба 240 киллометр мерасад. Бандарҳои муҳимми мамлакат: Гавана, Карденас, Мансанило, Мантансас ва Сантяго-де-Куба мебошанд. Шаҳрҳои калони Куба Олгин, Гуантанамо, Камагуей ва дигарон. Содирот: қанд, қаҳва, мева, тамоку, нӯшобаҳо. Воридот: мошин ва таҷҳизоти нақлиёт, хӯрокврӣ.

САВОЛНОМАИ 5

САВОЛИ 1. КАШФИЁТИ  КИТЪАҲО ВА УҚЁНУСҲО.

Сатҳи тамоми кураи замин 150 млн км 2 мебошад. 149 млн км2 ё 29 % ба сатҳи хушкӣ рост меояд. Олимони географи юнони қадим фақат байни ду қитъаи олам, яъне аврупою Осиё фарқ мегузоштанд. Онҳо ба Аврупо аз забони финикии “эреб” ғуруб) мамлакатҳои ғарбро мансуб медонистанд, ба Осиё (аз калимаи финикии “асу”-тулӯъ) мамлакатҳои шарқро мансуб медонистанд. Дар давраи салтанати римиҳо, баъди тасарруфи заминҳои соҳили ҷануби баҳри миёназамин, номи китъаи сеюми олам Африко пайдо гардид. Аврупо, Осиё ва Африқо олами кӯҳнаро ташкил медоданд. Вақте ки Х. Колумб охири асри ХУ заминҳои нави он сӯи уқёнуси Атлантикаро кашф намуд, номи китъаи нав Амрико низ арзи вуҷуд кард. Амрикои шимолӣ ва Амрикои ҷанубӣ олами нав номида шудаанд. Дертар қитъаҳои олам Австралия (асри 17) ва антарктида (ибтидои асри 19) кашф гардиданд. Маълумот дар бораи уқёнуси Ором аввалин маротиба аз тарафи Фернан Магилан муайян шудааст. Уқёнуси Ҳинд аз тарафи Васко-да-Гама. Уқёнуси Атлантика тадқикоти пурраи табиати Атлантика дар охири асри 19 оғоз ёфт, бо экспедитсияи Англия дар кишти Челенчер. Уқёнуси Ором 179,7 млн км 2, уқёнуси Атлантика 93,4 млн км 2, уқёнуси Ҳинд 74,9 млн км 2 , уқёнуси Яхбастаи шимолӣ 13,1 млн км2 .

Африқо – Васко-да-Гама 30,3 млн км 2
Австралия- 9 млн км 2 Янсзон
Амрикои Ҷанубӣ Амриго Веспучи 18 млн км 2
Антарктида 14 млн км 2
Амрикои шимолӣ 24 млн км 2
 Авруосиё 54 млн км 2

САВОЛИ 2. ТАВСИФИ КОМПЛЕКСИ АГРОСАНОАТИИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН

Саноати Тоҷикистон баъди соли 1990 ба бӯҳрони шадиди иқтисодӣ дучор омад. Сабаби асосии он  канда шудани робитаҳои иқтисодӣ бо дигар давлатҳои собиқ шӯравӣ ҷанги шаҳрвандӣ ва ҷумҳуриро тарк намудани бисёр коргарону мутахассисон гардид. Бо вуҷуди ин дар солҳои истиқлолият корхонаҳои саноатии Тоҷикистон новобаста ба душвориҳои молиявӣ, таъминот ва ашъёи хом, маводи сӯхт ва энергетика тадбирҳоро доир ба танзиму таҷдид дар истехсолот ҷорӣ намудани технология ва таҷҳизоти нави ҳозиразамон амалӣ намуданд, таҳлили фаъолияти истеҳсолии корхонаҳои саноатии мамлакат нишон медиҳанд, ки соли 2006 ҳаҷми умумии истеҳсоли маҳсулоти саноати нисбат ба соли 2000-ум қариб 167 фоиз зиёд гардид. Дар ҷумҳурӣ ҳоло 1130 корхона вуҷуд дорад. Дар таркиби саноати Тоҷикистон вазни хоси саноати вазнин 48,6 фоизро ташкил мекунад. Саноати ҷумҳурӣ қариб пурра дар асоси ашъёи хоми махаллӣ кор мекунад. Дар ду шаҳри калони ҷумҳурӣ Душанбе ва Хӯҷанд қариб 10 фоизи ҳаҷми махсулоти саноатӣ истеҳсол карда мешавад. Айни замон 2/3 ҳиссаи саноати Тоҷиистон дар ҳудиди ноҳияҳои тобеи марказ ҷойгир шудаанд. Саноати вазнин 48 фоизи ҳаҷми ҳамаи маҳсулоти ҷумҳуриро медиҳад. Алҳол соҳаҳои асосии саноати вазнини ҷумҳурӣ мошинсозӣ, коркарди метал, сузишворӣ, энергетика, металлургияи ранга, электроэнергетика ва химия ба шумор меравад. Саноати хӯрокворӣ 14,5 фоизи истеҳсоли маҳсулоти ҷумҳуриро ташкил медиҳад. Саноати хӯроквории Тоҷикистон қариб 400 корхонаҳои баланси мустакил доштаро муттаҳид намудааст. Дар ҷумҳурӣ саноати консервӣ, саноати равғани эфир, саноати гӯшту шир ва орд тараққӣ кардааст. Саноати нон садҳо корхонаро дар бар мегирад.

САВОЛИ 3. МАВҚЕИ ТАБИИЮ ГЕОГРАФӢ ВА ТАЪРИХИ ТАДҚИҚИ АФРИҚО

Африқо аз ҷиҳати бузургӣ баъд аз Авруосиё материки дуюм аст. Масоҳати он якҷоя бо ҷазираи  Мадагаскар 30.3 млн. км мебошад. Калимаи “Африқо” чунонки олимон тахмин мекунанд, аз номи қабилаи барбарии афригия баромадааст, ки дар яке аз ноҳияҳои шимоли материк зиндагӣ мекард. Африқоро аз Аврупо гулугоҳи танг на чандон чукури Гибралтар (бараш 14-44 м) ва баҳри Миёназамин ҷудо мекунанд. Дар шимолу шарқ гарданаи борики Суэс (120 км) Африқоро бо Авруосиё мепайваидад. Португалиҳо дар тӯли асри XV тадриҷан ба ҷануб ҳаракат мекарданд. Онҳо аввалин бор аз соҳили ғарб  ба Аврупо гурӯҳи калони ғуломонро бурданд. Аз ҳамин вақт саҳифаи навини таърих давраи ғуломфурушӣ оғоз меёбад, ки миллионҳо ҳаёти одамиро барбод додааст. Баҳрнаварди поргугалӣ Васко-да- Гама соли 1498 кушодани роҳи баҳриро ба Ҳиндустон анҷом дода, аз паҳлӯи Африқои Ҷанубӣ гузашт, кад-кади соҳили шарқии материк шино кард ва бори аввал аз уқёнуси Ҳинд гузашта, ба Ҳиндустон расид. Ҳамин тавр ба Ҳиндустон роҳи баҳрӣ кушод ва дар ҷануб тарки материкро муайян кард. Ғуломфурӯшони аврупоӣ аз асри XVI ғуломкашониро аз Африқо ба Амрико оғоз намуданд. Дар миёнаҳои асри XIX тадқиқотчии машҳури бритонӣ (англис) Давид Ливингстон дар материк, беш аз 30 сол, яъне солҳои 1840- 1873 саёҳат дошт. Вай Африқои Ҷанубиро аз ғарб ба шарқ тай кард, дарёи Замбезиро тадқиқ ва дар он шаршараи калони зеборо кашф намуд ва онро шаршараи Виктория номид. Дар тадқиқи табиати Африқо ва аҳолии он олимони Шӯравӣ хизмати шоиста карданд. Солҳои 1926-1927 барои омӯхтани рустаниҳо ба қисми шимолу шарқии материк экспедисия ташкил карда шуд. Ба он олими барҷастаи рус Николай Иванович Вавилов сардори кард. Бештар аз 6000 намуди рустаниҳои даспарвар ҷамъ оварда шуд. Нил дарёи дарозтарини ҷаҳон буда, дарозиаш 6671 км, масоҳати ҳавзааш 2870 хаз. км аст. Конго (Заир) — дарёи серобтарин ва аз ҷиҳати дарозӣ дар Африқо дарёи дуюм аст. Дарозиаш 4320 км буда, масоҳати ҳавзааш 95 қариб 3,7 млн. км-ро ташкил менамояд. Шумораи аҳолии Африқо 840 млн нафар, 55 мамлакат.

 

БА ХОТИРИ САР ШУДАНИ ИМТИҲОНОТ ДАР МАКОТИБИ ТАҲСИЛОТИ МИЁНАИ УМУМӢ МО ИН САВОЛНОМАҲОРО АЗ ХАТОГИҲОИ ГРАМАТИКӢ ИСЛОҲ НАКАРДА БАРОИ ШУМО ПЕШКАШ МЕКУНЕМ:

САВОЛНОМА 6

САВОЛИ 1.САРВАТХОИ ТАБИИ ЧАХОН ЧОЙГИРШАВИИ МИНТАКАВИИ ОНХО.
 Сатхи кураи замин дорои захирахои бехатои гуногуни табии мебошад, вале онхо дар хама китъаю материкхо баробар чойгир нашудаанд. Мо медонем, ки захирахои табии намудхои захираи ашъёи минерали, замин, манбаи об,чангал ва гайра таксим мешаванд. Дар навбаи худ онхоро ба намудхои баркароршаванда ва баркарорнашаванда чудо мекунанд.Нобаробар чойгиршавии онхо дар сатхи замин пеш аз хама ба шароитхои иклимии гуногунии чараён пайдоиши канданихои фоиданок, дар лаврахои гузаштаи геологи вобастааст.Масалан, кисми зиёди давлатхои Осиё, Амрикои чануби бо бешахои тропики ва давлатхои шарки наздик бошанд бо захираи нефту гази табии фарк мекунанд.Дар дунё давлатхое хастанд, ки ба мисли ИМА, Россия ва Чин ки кариб бо тамоми намуди сарватхоитаъминанд. Ба ин гурух Хиндустон, Бразилия,Австарлия ва боз якчанд давлатхои дигар дохил мешаванд.Нобаробар чойгиршавии сарватхои табии дар кураи замин аз як тараф ба чараёни таксимоти байналхалкии мехнат ва муносибатхи байналхалкии иктисоди имконият медихад, аз тарафи дигар ба аксари давлатхое, ки аз норасогихои сарватхои табии танкиси мекашанд, мушкилотхои иловаги зам мекунад. Яке аз роххои окилона истифодабарии сарватхои табии ин бахои иктисоди додан ба хачму сифату тарзи истифодабарии он мебошад.

Ангишт- захираи умумии геологи 14800 млрд тонна
Нефт 550 млрд тонна
Газ 400 трлн м
Маъдани охан 600 млрд тонна
 Майдони чангалзор 3880 млн гектар

Захираи тамомшаванда: баркароршаванда ва баркарорнашаванда.Тамомшавандахо ( баркарорнашавандахо): нафт, газ ангиштссанг, хокхои метали ва гайра. Баркароршаванда: хок, олами набототу хайвонот, намакхои минерали (оши ва техники) ва гайра. Захирахои беохир: сарватхои оби,иклими ва кайхони.

САВОЛИ 2. НАБОТОТИ ЧУМХУРИИ ТОЧИКИСТОН
 Олами набототи Точикистон хеле бой аст. Дар он зиёда аз 5 хазор намуди растани меруяд. Кисми зиёди он ахамияти хочаги доранд.Дар байни олами наботот растанихои мевадех, ороиши,доруги ва гайра хеле бисёранд. Аз 1500 намуди растанихои дорувори хамаги 145 намудро дар тиб ба кор мебаранд. Хусусияти фаркноки набототи Точикистон дар он аст, ки онхо алафхои гуногун нимбутта ва буттагихои минтикаи биёбон, дашт ва баландкуххо доранд. Набототи кимми хамвори хусусияти биёбонию нимбиёбони дорад.Барги ин растанихо аксар майда ва хордор буда, обро кам бухор мекунад. Ба чун ин растанихо чорубак,чинорак, лолахасак ва баъзе хушадохо мансубанд. Наботони баландкуххо ба иклими хушк ва номусоиди он мутобик шудааст. Дар ин чо растанихои болиштмонанд бартари дорад.Набототи маргзорхои Алпи 2-3 мох нашъунамо карда сипас аз хунуки махв мешаванд. Дар Точикистон бешазорхо кам буда, 3 фоизи масохати онро ташкил медихад. Дар бешазори Точикистон зиёда аз 200 намуди дарахту бута руида, дар байни онхо растанихои мевадор (чормагз, писта, бодом, себ, нок,олуча) ва гиёххои шифобахш хеле бисёранд. Арча,писта,бодом ва чормагз дарахтони хоси Точикистонанд. Арчазорхо 50 фоизи чангалзори Чумхуриро ташкил медиханд. Онхо дар каторкуххои Зарафшон ва Хисор бисёранд. Чуби арча пурбахост, он дар истехсоли мебел ва калам истифода мешавад. Пистазорхо дар Точикистони Чануби нисбатан бисёранд. Масохати умумии онхо зиёда аз 100 хазор гектар ташкил медихад.Писта то 60 фоиз равган дорад ва хуроквории пурбахост.Пистаро чун ранг инчунин барои гирифтани катрон (дар техника ва тиб) низ кор мефармояд.Чормагз чубу хушсифат ва меваи сергизо дорад. Дар Точикистон зиёда аз 28 хазор гектар чормагзхо мавчуд аст. Хар сол дар Чумхури 200 тонна чормагз мегундоранд.Гайр аз арча писта ва чормагз дар чангалхои Точикистон инчунин чинор, дулона,настаран ва бисёр дарахтхои мевадех меруянд.

САВОЛИ 3. МАВКЕИ ГЕОГРАФИ ВА ИКТИСОДИИ ЧУМХУРИИ ТУРКМАНИСТОН
Масоҳаташ – 488.1 разор км-1.
Аҳолиаш – 4.8 млн нафар
Пойтахташ – Ашкобод.
Забони давлати – туркманӣ
 Вориди пули – манати туркманӣ

Туркманистон калонтарин мамлакати Осиёи Миёна мебошад. Вай 40 фоизи каламрави онро дар бар мегирад. Сарҳади Туркманистон дар шимолу гарб бо Узбекистон, Казокистон, аз чанубу шарк бо Узбекистон ва Афгонистон, аз чануб бо Эрон ҳамҳудуд мебошад. Бо воситаи бахри Каспий ба Чумҳуриҳои Пасикавказ. Казокистон. Россия ва Эрон баромад дорад. Роҳи оҳан онро бо Эрон ва собик Ҷумҳуриҳои Шуравӣ мепайвандад. Бо Афгонистон тавассути рори автомобилгард алоқ дорад. Ҳамин тавр, мавкеи мусоиди иктисодию географй ба Туркманистон имконият медиҳад, ки дар тичорати бозори чаҳонӣ фаъолона иштирок намояд. Туркманистон мамлакати биёбонӣ мебошад. Зиёда аз 90 фоизи масоҳати онро биёбон ишгол кардааст. Релефи он гайр аз куҳи начандон баланди Копедог бокимондааш ҳамворӣ мебошад. Ҳамворй 80 фоизи қаламрави Туркманистонро ташкил медирад. Иқлими он континенталии ниҳоят гарм (тобистон)-и хушк буда. боришот ниҳоят кам меборад. Шахрхои калон:Чорчу, Тошхавз, Марв. Содирот: гази табии, неруи барк, нурии маъдани, нахи пахта. Воридот: нурии маъдани, мошинхо, метали сиёх, либос, пойафзол.

САВОЛНОМАИ 7.

САВОЛИ 1.ОБҲОИ ЗЕРИЗАМИНӢ.

Пайдоиши обхои зеризамини бо боришот ва обгузаронии чинсхои кухии сатхи хушки вобастааст. Барои он,ки обхои зеризамини дар натичаи аз сурохи , таркиш,чойхои холигии байни кисмхои чинсхои кухи, чахидани оби борон, жола, барфи обшуда хосил мешавад.Дар натича кабати обдор ташаккул меё бад, ки онро оби зеризамини вобаста ба таркиб( ширини ва шури) ва хосият (хунук ва гарм) обхои зеризамини васеъ истифода бурда мешаванд. Оби чашмаро одамон барои нушидан обёри ва дигпар эхтиёчоти зиндаги истифода мебаранд.Об халкунандаи табии мебошад.Бинобар ин дар баъзе минтакахои руи замин аз зери замин об баромада чори мешавад, ки аз намак ва газхои махлулшуда гани мебошад. Онро оби минерали ё маъдани меноманд.Оби минерали гарм ё хунук мешавад. Дар Чумхурии Точикистон Шохамбари, Обигарм, Хочаобигарм, Гармчашма, Хавотог ва гайра. Оби онхоро барои табобат истифода мебаранд.

САВОЛИ 2. ҶОЙГИРШАВИИ АҲОЛИИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН
 Бинобар кухсор будани кисми зиёди Точикистон ва гуногунии шароити табиию иктисодии ахоли нобаробар чойгир шудааст.Дар нохияхои Точикистони Шимоли ва чануби гарби ки нохияхои нисбатан тараккикарда мебошанд, зиёда аз 85 фоизи ахоли сокин шудааст. Дар Чумхури зичии ахоли дар 1км 2 50,6 нафарро ташкил медихад. Чойхои нисбатан серахоли водихои Точикистони Шимоли (дар 1 км 2 81,1 нафар) Хисор ( дар 1 км 2 56 нафар) ва Вахш ( 102 нафар) мебошад. Дар ВМКБ ба 1 км 2 3,3 нафар рост меояд.Аксари ахолии чумхури дар дехот зинрдаги мекунад.

САВОЛИ 3. ШАРОИТ ВА САРВАТҲОИ ТАБИИ ҶУМҲУРИИ ҚИРҒИЗИСТОН
Масоҳаташ – 198.5 хазор км- .
Аҳолиаш – 5,0 млн нафар.
Пойтахташ – Бишкек.
Забони давлати – киргизӣ.
Вокиди пулй – сом
Киргизистон мамлакати куҳӣ мебошад. Бештар аз 1/3 киссаи каламрави онро каторкуҳҳо, суфакуҳҳои
 сатҳашон ноҳамвор ташкил менамоянд. Такрибан 60 фоизи каламрави Киргизистон барои кишоварзӣ мувофик мебошад. Вобаста ба сатҳи маҳал иқлими он мухталиф аст. Иқлими водии Чу ва Талас ба иклими чанубии Киргизистон ва Украина, иклими кисми води Фаргонагӣ ба иклими Осиёи Марказӣ шабоҳат дорад. Дар ҳамвориҳои доманакуҳӣ боришот аз ҳама бештар дар моҳҳои апрелу май ва дар минтакаи куҳҳо бошад, ба нимаи аввали тобистон (июл) рост меояд. Дарёҳои Киргизистон ба ҳавзаи дарёи Сир дохил мешаванд. Калонтарини он дареи Нарин буда, аз сарвати энергетикӣ бой мебошад. Як кисми онро барои истеҳсоли кувваи барк истифода мебаранд. Дарёҳо нафақат аҳамияти энергетикӣ, инчунин аҳамияти обёрӣ доранд. Вобаста ба релеф ва мухталифии шароити иклимӣ, хок ва наботот ба таври амудӣ пахн гардидаст. Дар минтакаи аз кама поёнӣ (то 1250 м) хоки хокистарранг, дар баландиҳои то 2000 м хоки дорчинаи равшан, дорчинии норавшан. сиёҳхок ва дар баландии то 3000 м хокхои сиёкхоку марғузорӣ дар баландии 4000 м хоки маргузори куҳӣ ба назар мерасанд. Аз сарваткои зеризаминӣ дар каламрави Киргизистон захираи калони сурмаю симоб, металлҳои ранга ва инчунин ангишт. обхои маъданӣ ашёи хоми махсулоти сохтмон муайян карда шуданд. Хамин тавр, шароит ва сарватхои табиии Киргизистон барои ташкил ва инкишоф додани хочагии бисёрсоха имконият медихад.Шахрхои калон: Ош. Содирот: металхои ранга, неруи барк, пашм, тамоку. Воридот: нафт, гази табии, лавозимот, хуроквори.

САВОЛНОМАИ 8

САВОЛИ 1. МАВҚЕИ ТАБИИЮ ГЕОГРАФИИ УҚЁНУСИ ҶАҲОНӢ
 Агар ба харита ва глобус назар андозем, ба осонӣ мефаҳмем, ки ҳамаи уқёнусҳо, баҳрҳо бо якдигар пайваст мебошанд. Онҳо дар сатҳи замин қабати яклухти обро ташкил медиҳанд, ки онро УҚЁНУСИ олам меноманд. Оби он тақрибан 71 фоизи сатҳи кураи заминро ишғол намудааст. Материкҳо пораҳои калони хушкӣ буда, Уқёнуси оламро ба уқёнусҳои алоҳида ҷудо кардаанд. Дар ҳудуди он ҷазираҳо ва нимҷазираҳо воқеъ гардидаанҳд.Укёнус аз 3/4 хиссаи сатхи сайёраи моро ташкил медихад. Об — яке аз муъчизахои руи Замин аст. Ин моддаи моеӣ киматбахо хадяи табиат ба сайёраи мост. Он микдоре, ки об дар руи Замин хаст дигар дар ягон сайёраи системаи Офтоб вучуд надорад. Ахамияти онро дар хаёти Замин тасаввур кардан душвор аст. Абрхои осмон, борон, барф, дарёхо. кулхо, чашмахо — кисмхои укёнусанд ва онхо муваккатан аз он чудо шуданд. Укёнус ба иклим, хок. одами наботот ва хайвоноти хушкӣ ва фаъолияти мехнатии ахолӣ таъсири калон мерасонад. Укёнус — манбаи махсулоти бахрӣ, бисёр сарватхои зеризаминӣ, энергия аст; он “ошхонаи табиат” ва аз хама рохи бузурги чахонист, ки материкхоро бо якдигар мепайвандад. Укёнус мухофизи асосии об, моддаи аз хама маъмули Замин аст, ки бо муъчизахои худ диккати мухаккиконн оламро ба худ чалб кардааст.

САВОЛИ 2. ҲИҶРАТИ (МИГРАТСИЯИ) БАЙНАЛХАЛҚИИ АҲОЛӢ
 Хичрати ахолӣ (калимаи юнонӣ мигратио – муҳочират) – чойиваз кунии одамон. ки ба ивазкунии доимӣ, муваккатӣ ва мавсимии ҷои истиқоматашон вобастааст. Хичрат дохилй ва берунй шуда метавонад. Хичрати дохилӣ ду хел, аст: эмигратсия (барои доимӣ ва ё мухлати дароз зиндагӣ кардан аз мамлакати худ ба дигар ҷо рафтани одамон) ва иммигратсиӣ (омадани одамон ба мамлакати дигар бахри истиқомати доимӣ ва ё ба мухлати дароз). Хичрати дохилӣ таърихан кадима буда. дар даврони капитализм авчнок шудааст. Макони асосии эмигратсия Аврупои Гарбӣ буд. Макони дигари эмигратсия Осиё буду эмигрантхои асосй коргарони чину хиндӣ буданд. Баъди Чанги якуми чахон хачми хичрати берунӣ кам шуда, симо ва географияи он дигар шуданд. Хичрати дохилӣ. Ин шакл асосан аз харакати ахолии дехот ба шахр, харакати байнишахрии ахолӣ иборат буда, барои тамоми давлатхо хос аст. Хичрати дохилӣ дар мамлакатхои ру ба инкишоф пуравч аст. Чун мигратсия кучманчигй (чорводорон) низ харакати ахолӣ асту вале он шакли махсуси фаъолияти хочагӣ ва тарзи хаёти ба он алоқаманд аст. Кучманчиёни хозира асосан чорводорони биёбону нимбиёбонхо мебошанд. Ба ҳисобгири холатҳои хичрат барои афзоиши ичтимоию иқтисодии ҳар як мамлакат ҳам мухимм аст.

САВОЛИ 3. ТАВСИФИ МАМЛАКАТҲОИ ҶАНУБУ ШАРҚИ ОСИЁ
 Осиёи Чанубу Шаркӣ мамлакатхоеро дар бар мегирад. ки дар нимҷазираи Хиндухитой (Чин) за галачазираҳои Малай чойгир шуданд. Кисми материкии онҳо дар гарб бо Хиндустон ва дар шимол бо Чин ҳамҳудуданд. Ин ҳамхудудӣ сабаби дар ин мамлакатхо ворид гардидани дини буддоӣ, конфутсия ва даоистӣ гардид. Дар Индонезия. Малайзия ва қисман Филиппин дини ислом пахн гардида аст. Мамлакатхои минтанҳа бо сохти сиёсии худ фарқ мекунанд. Ветнам ва Лаос мамлакатхои сотсиалистӣ мебошанд. Каламрави минтақа дорои захирахои гуногуни табиӣ. сарватхои табиӣ ваьшароити мусоиди хоку икқимӣ мебошад. Дар ин замина дар ин ҷо асосан саноати куҳӣ, сохахои гуногуни кишоварзӣ ва коркарди махсулоти онҳо ба рох монда шуданд. Дар кишоварзӣ мавқеъи асосиро заминдорӣ ишгол менамояд. Соҳаи асосии заминдорӣ шоликорӣ мебошад. Он дар Индонезия 50%, дар Филиппин бошад 90%-и замини киштро ишгол менамояд. Дар сари рохи бахри чахонӣ вокеъ гардидани каламрави баъзе мамлакатхо ба онхо имконият дод. ки иктисодиёти таракдикардаро ба миён оваранд. Мисол, Сингапур бо сатхи баланди иктисодиёт ва зиндагонии ахолӣ фарк мекунад. Даромади дохилии мамлакат ба ҳар сари аҳолӣ 19940 доллари америкоиро ташкил менамояд. Мамлакатҳои Осиёи Ҷанубу Шарқӣ: Мянма-Янгон, Таиланд-Бангкок, Ветнам-Ханой, Лаос-Вентян, Камбоча, Малайзия-Куала Лампур, Филиппин-Манила.

САВОЛНОМАИ 9

САВОЛИ 1. ТАФОВУТИ ХАРИТАХО АЗ РУИ МАЗМУН
Аз чихати дар баргирии худуд: чахон ва нимкурахо , давлатхо ва кисмхои онхо, материкхо, укёнусхо ва кисмхои онхо.
Аз чихати мазмун: умумигеографи, мавзуи
Аз чихати микёс: хурдмикёс, миёнамикёс, калонмикёс
 Тамоми харитахоро аз руи мазмун ва харитахои умумигеографи ва мавзуи таксим мекунанд.Харитахои умумигеографи унсурхои асосии махалро такрибан ба муфассалии якхела тасвир меунанд: релеф, дарё,кул, наботот, нуктахои ахолинишин, рох, сархадхо ва гайра.Дар харитахои мавзуи баръакс як ё ду исмани табиат хочаги ахоли масалан релеф ва об, иклим хокро тасвир мекунанд. Дар харитахои умумигеографи ин кисматхо ё вучуд надоранд ё ин ки нопурра тасвир шудаанд.Мазмуни харитахои мавзуи аз мухтавои онхо муайян карда мешавад.Намунаи дар харитаи хок чойгиршавии хелхои хок, дар харитаи иклим таксими харорат боришот,самти бодхо нишон дода мешавад.Дар харитахои мавзуи баъзан як ё ду не, балки якчанд кисматхо ё ходисахои ба хам алокамандро нишон медиханд. Чунин харитахоро харитахои мачмуи меноманд.

САВОЛИ 2. МИНТАҚАҲОИ ҲИФЗШАВАНДАИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН
 Дар тамоми давлатхои дунё аз чумла Точикистон барои хифзи табиат ва захирахои он асосан мамнуъгоххо, парваришгоххо, богхои милли, богхои биосфери ва гайра хизмат мекунанд. Мамнуъгох гуфта маконеро меноманд, ки дар он хамаи омилхои табии, олами хайвонот, олами наботот, дарёю кулхо дар холати табии хифз карда мешаванд. Нахустин мамнуъгохе, ки 4 ноябри соли 1939 барои хифзи сарватхои табии бешазори сохили дарёхои Осиёи Миёна аз чумла барои хифзи хайвоноти нодир мамнуъгохи “Бешаи палангон” (Тигровая балка) мебошад. Майдони умумии мамнуъгох 52 хазор гектар мебошад.Мамнуъгох дар кисми Чванубии Точикистон дар ми ёни нохияхои Кубодиён, Чиликул, Кумсангири Водии Вахш чой гирифтааст. Дар ин чо аз растанихо санчид,найшакар, сафедор, гули лола ва дигарон хифз мешаванд. Аз хайвонхо паланги турони, гавазни бехорои, загорамохи, лакамохи, кобра, намудхои калтакалос, намудхои мургоби ва намудхои гуногуни хашарот.Соли 1959 дар болооби дарёи Кофарнихон мамнуъгохи Ромит бо масохати 16139 гектар сохта шудааст.Дар ин чо паррандагон тазарв, булбул,момочурготак, кабк, кабки дари, кабутар, аз мохихо ширмохию сагмохи, гулмохию лакамохи, аз хайвонхо санргпушту хорпушт, морхои печон, кобра, зиндаги мекунанд. Соли 1983 дар нохияи Хамадони мамнуъгохи Даштичум бо масохати 19700 гектар сохта мешавад. Дар ин чо растанихо бодом, писта, челон, камол, савсан, лола, нок, анчир, ва дигарон месабзанд.Аз олами хайвонот дар ин чо гурза, мори оби, гунчишки испани, кабк, хирс, паланг, гург ва гайра. Соли 2000 Зоркул ташкил ёфтааст.Масохати он 70,2 хазор гектар мебошад. Дар ин чо гусфанди помири, архар, паррандахо ва намуди растанихои нодир чойгиранд. Парваришгох гуфта мавзехои гуногунхачми табииро меноманд, ки дар онхо намудхои алохида, чамрахои хайвоноту наботот ва минтакахое, ки кобилияти нигох доштани мувозинаи экологиро доранд, парвариш меёбанд. Дар Точикистон 14 парваришгох аст.Масохати онхо 300 хазор гектар мебошад. Парваришготххои Точикистон: Искандаркул, Сари Хосор, Чилдухтарон, Норак, Камароб. Дар Чумхурии Точиикистон соли 2000 Боги Миллии Точикистон ва соли 2001 Боги миллии таърихии табии Ширкент ташкил шудаанд. Масохати Боги Миллии Точикистон 2,6 миллион гектар буда, 18 фоизи масохати чумхури ва 60 фоизи масохати Бадахшонро ишгол мекунад.Масохати он дар Бадахшон 2,2 миллион гектар мебошад.

САВОЛИ 3. МАВҚЕИ ИҚТИСОДИЮ ГЕОГРАФИИ ҶУМҲУРИИ ҚАЗОҚИСТОН
Масоҳаташ – 2717,3 казор км2
Аҳолиаш – 14,9 млн нафар.
Пойтахташ – Остона.
Забони давлатӣ – қазоқӣ.
Воҳиди пули – танга.
 Мавкеи иктисодию географӣ. Казокистон дар шарк бо Чин, дар шимолу шарк ва шимолу ғapб бо Россия, дар чануб бо Туркманистону Узбекистан ва дар чанубу шарк бо Киргизистон камсархад мебошад. Бо баҳри Каспий ба мамлакаткои Пасикавказ, Эрон ва Россия баромад дорад. Чунин мавкеи иктисодию географии мусоид имконият медиҳад, ки бо ин мамлакатхо алокаи каматарафаи иктисодӣ дошта бошад. Шахрхои калон:

САВОЛНОМАИ 10

САВОЛИ 1. ДАҲСОЛАИ ОБ БАРОИ ҲАЁТ (2005-2015)
 Об яке аз сарватхои бебахои табиат буда, сарсабзиву шукуфои ва пойдории олам ба он марбут аст. Бешубха , дар он чое ки об вучуд дорад, нишони хаёти зинда, ободи ва хушбахтуву комрони низ дида мешавад. Об дар ташаккули организм накши мухим дошта , махз ба василаи он мубодилаи модахо ба амал меояд.Хаёти инсониро би Дуни об наметавон тасавур намуд, зеро нарасидани об фаолияти муназзами организмро вайрон намуда , ба заволи он сабаб мегардад. Рангорангии табиати сехрангез, Хандаи гулхои тар , сабзиши рустани ,навои обшор,мавчи сабзи талу теппахо бо шарофати ин неъмати беназир ба амал меояд .Хаким Абдулкосим Фирдавси дар ситоиши об куфтааст Биболид кух, обхо бар дамид.

Сари растани суи боло кашид.

Имруз низ ниёзи чомеа мутамаддин ба об афзуда , хамзамон норасоии он дар баъзе Милали ,Мутахид, ташабуси Президенти Чумхурии Точикистон Э. Рахмоновро дастгири намуда ,бо дастгирии 141 кишвархои дунё солхои 2005_ 2015-ро Дахсолаи байналхалкии амалиёти «ОБ БАРОИ ХАЁТ»эълон кард. Хушбахтона ,Точикистон аз чихати дороии об яке аз чойхои намоёнро ишгол менамояд. Зиёда аз 50 адад дарёхои манотики гуногуни чумхури, ки аз оби яху борон пур мешаванд, дар пешбурди сохахои хочагии халк накши муаасир доранд. Новобаста аз ахамияташ баъзе шахрвандон дидаю дониста ба об хар гуна партовхо мепартоянд ва боиси ифлосии он мегарданд. Барои ислохи эшон хикмати Асадии Туси Айни муддаост:

САВОЛИ 2.МАВҚЕИ ГЕОГРАФӢ ВА ЗАХИРАҲОИ ТАБИИ АВРУПОИ ШАРҚӢ
 Аврупои Шаркӣ нохияи калони таърихию географӣ буда, дар каламрави он Лахистон, Чехияю Словакия, Венгрия, Руминия, Булгористон, Албания ва собик Чумҳуриҳои Югославия чойгиранд. Баъзан ин мамлакатхоро ба Аврупои Маркази ё Аврупои Миёна мансуб медонанд. Вале мафхуми таърихии устувор. ки онро Созмони Милали Муттахид низ кабул кардааст, Аврупои Шаркӣ аст. Аз каламрави панч мамлакат дарёи Дунай чорӣ мешавад. Хусусияти дигари мухимми мавкеи географии ин мамлакатхо ба мамлакатхои тараккикардаи Fap6 наздик будан аст. Аз каламрави онхо гузаштани роххои наклиётии байналхалкӣ ба васеъшавии хамкорихои байналхалкӣ мусоидат менамояд. Мамлакатхои Аврупои Шаркӣ аз руи микдори боигарихои табиӣ ва чойгиршавӣ фарк мекунанд. Танхо захирахои заминиашон нисбатан баробар таксим шудаанд. Захираи асосии ангиштсанг дар Лахистон, Чехия, нефту газ дар Руминия. захирахои энергияи обӣ дар мамлакатхои Балкан дида мешаванд. Металлхои ранга дар Лахистон, Руминия, Булгория (‘мис. сулфур, намаки калий), маъдани охан дар Чехия, Руминия. Хорватия вокеъ гардадаанд. Кисми гарбии собик Шуравӣ, аз чумла Украина ва кисми Аврупоии Россия аз сарватхои табий низ бой мебошанд. дар ин замина икқисодиёти ин мамлакатхо инкишоф ёфтааст. Шумораи умумии ахолии Аврупои Шаркӣ беш аз 221,0 млн нафарро ташкил медихад. Мувофики маълумотхо шумораи умумии шахрхои Аврупои Шаркӣ аз 2,5 хазор зиёд аст. Дар чараёни сокиншавии хамаи мамлакатхо шахрхои калонтарин накши асосиро мебозанд ва шумораи онҳо аз 100 бештар аст.

САВОЛИ 3. НАБОТОТ ВА ОЛАМИ ҲАЙВОНОТИ АВСТРАЛИЯ
 Австралия олами набототи махсус дорад. Такрибан 75% намуди рустанихо эндемианд, яьне русганихое, ки танхо дар Австралия ме- руянд. Қисми зиёди Австралияи ғарбӣ аз биёбонхои регзору санглох (биёбонхои калони регзор. Виктория. Гибсон; иборатанд ва факат гиёххои хушадор меруянд. Канорхои материк (ба гайр аз гарб) бешазор буда, дар шимол ва шимолу шарк- бешахои гтропикии хамешасабз бо омехтаи набототи хоси хиндумалай. Хайзурони азим месабзанд, ки бештар аз 100 м кад мекашанд. Решаи чунин дарахтон ба замин 30 м чукур даромада, чун насоси пуриктидор обро “мекашад”Дар бешазори субистивоӣ байни алафхои кадбаланд якчоя бо дарахтони дигар (нахл. тутанчир ва гайра) дарахтн махсуси кузатана месабзад. Бехи танаи он гафс буда, лар боло якбора борик мешавадОлами хайвоноти Австралия низ ба хул хос буда, дар ни чо бисёр намуди хайвонот xacт, кн дар днгар материкхо нестанд. Масалан: аз халтадорон кенгуру, хирси коала, вомбатхо: аз ширхурони оддии тухмзо — ехидна, мургобинул. мохии дубахра-серадот; аз паррандахо шутурмурги эму, казуар, барбагдум. тути и какаду, куи сиёх ва гайра мавчуданд. Тимсоҳ, калтакалосу морхои захрнок бисёрандДар Австралия аз хайвоноти халтадор, махсусан кенгуру пахн шудааст. Кади кенгурухон азимчусса то 3 м мешавад. Кенгурухои па- кана низ мавчуданд, ки андозаашон 30 см аст. Кенгурухои калон, вомбат, коала, ки онхоро барои муинаашон берахмона кир мекарданд, хеле кам шудааст. Ахолии Австралия табиати материки худро дуст медоранд ва муносибати окилона мекунанд. Онхо барои мухофизати олами рустаниву ханвонот ва омузиши он диккати махсус медиханд.

САВОЛНОМАИ 11

САВОЛИ 1. БА ВУҶУД ОМАДАНИ МАСЪАЛАҲОИ УМУМИҶАҲОНИИ ИНСОНИЯТ
 Охирхои асри XX дар назди ахли башар масъалахое пайдо гардиданд, ки халли онхо на ба як ё гурухи алоҳидаи мамлакатхои чахон. балки ба тамоми аҳли башар, қатьи назар аз гуногунии дин, миллат, шакли хокимиятдорию хочагидорӣ дахл дорад. Аз ин чихат ин масъалаҳо номи умумичахонӣ (глобалӣ) гирифтаанд. Масълахои умумичахонӣ (глобалӣ) хамон масъалахое номида мешаванд, ки тамоми оламро фаро гирифта, онхо имрузу фардои инсоният хатарнок аст. Ин муттахид намудани хувва ва амалиёти якчояи хама давлатхоро талаб менамояд. Тамоми масъалахои умумичахонӣ бо таъсири муттақобилаи худ як секунчаи томро ба вучуд меоранд: ахолӣ. иктисодиёт ва мухити атроф. Аз Руи хусусияти худ масъалахои умумичахонӣ мухталифанд, Муҳимтарини онхо чунинанд: 1) ярокпартоӣ ва мухофизати сулх; 2. масъалаи экологии мухити табиӣ; 3) масъалаи демографӣ; 3. масъалаи хурокворӣ; 5) масъалахои ашёи хом ва энергетика; 6. баҳдам додани кафомонӣ; 7) масъалаи Укёнуси Чахонӣ 1.Аз руи хисоботхои олимон пар дунё 15 хазор чанг шуда гузаштаасту вале хеч гох мисли имруза чунин микдор яроки катли ом чамъ нашудааст. 2. Асоси ин масъаларо муносибати инсон ба табиат ва мухофизати мухити атроф ташкил менамояд. 3. Пайдоиши ин масъала ба афзоиши зиёди ахолии кураи Замин ва ба масъалаи таъмин намудани он ба воситаи зиндагӣ вобаста аст. 4. Холо дар сайёраи мо беш аз 1 млрд одамон аз гуруснагию нимсерӣ азият мекашад. Аз ин сабаб масъалаи бо хурок таъминкунии ахолӣ яке аз масъалахои мухимми глобалй мебошад. 5.Ин масъалаҳо ба махдудияти сарватхои менералӣ алокаманд буда, окилона истифода бурдани онро талаб менамояд. 6. Микёси кафомонии мамлакатҳои чахони сеюм хеле бузург аст. Барои муайянкунии дарачаи кафомонй асосан нишондикандаи даромад ба хар cap ахолиро истифода мебаранд. 7.Укёнуси чахонй барои инсоният ахамияти бузург дошт. Алалхусус дар алокаи мамлакатҳо ва халкхои сайёра воситаи мухимме ба хисоб меравад. Кайхон хамчун мухити глобалии умуми- инсонӣ барои хамаи мамлакатхо дастрас дониста шудааст. Азхуд- кии он кори на чандон осон аст. Ин ҳамкории техникӣ. иктисодӣ, акбисёр мамлакатхои чахонро такозо менамояд. Ғайр аз масъалахои дар боло номбар гардида дар назди инсоният ҳифзи саломатӣ ва зарурияти фахмиши бохамалокамандии масъалаҳоиглобалӣ истодааст.

САВОЛИ 2. САРВАТҲОИ ЗЕРИЗАМИНИИ ТОҶИКИСТОН
 Сарватхои зеризамини дар Точикистон зиёд мебошанд. Аз сарватхои маъдани –сурб,рух, нукра, сурма, тилло ва гайримаъдани- ангишти бур, ангиштсанг, нефт, гази табии, фосфорид, намаксанг, обхои маъдани иборатанд.Дар Точикистон 70 намуди сарватхои зеризаминии маъданию гайримаъдани кашф ва такрибан 400 кон ошкор карда шудаанд. Алхол аз 100 кон кари б 40 навъи ашёи хоми маъдани мегиранд. Сарватхои зеризаминии Точикистон ба 3 навъ чудо мешаванд: сузишворию энергетики метали ва гайр иметали. Ба сарватхои сузишворию энергетики ангишти бур, ангиштсанг, торф, нефт, гази табии мансубанд.Дар Чумхури 40 кони ангиштсанг маълум аст: шуроб, Фони Ягноб, Могиён, Назара йлок, Точикистони маркази ва Точикистони Чануби Шарки.Кони нефту газ дар Фаргонаи Гарби ва Точикистони Чануби вокеъ гардиданд.Сарватхои зеризаминии метали асосан дар Точикистони Шимоли ва маркази ( каторкуххои Хисору Олой) мавчуданд. Дар ин чо намудхои рух, сурб,висмут, волфрам, тилло, нукра ошкор шудаанд. Ба сарватхои зеризамини гайриметали фосфорит, намаксанг, масолехи сохтмон ва гайра дохил мешаванд.Конхои ин сарватхо Хочасартез, Хочамумин, Тошбулок ва дигарон мебошанд. Сарвати пурбахои Точикистон обхои минералии у мебошад.Дар Точикистон Хочаобигарм,Обигарм, Гармоба, Гармчашма ва дигарон боки гардидаанд.Хочаобигарм дар баландии 1800 метр, Обигарм дар баландии 1300 метр, чойгир гардидаанд.

САВОЛИ 3. ИНДОНЕЗИЯ. МАВҚЕИ ГЕОГРАФӢ ВА ИҚТИСОДӢ
Масоҳаташ – 1919.4 хазор км-‘
Ахолиаш – 203.6 млн нафар
Пойтахташ – Чакарта
Забони давлати – бахса икдонезия
 Вохиди пулӣ – рулияи индонезӣ.

Индонезия мамлакати чазиравӣ мебошад. Вай дар 10 хазор чазирахои хурду калони Чанубу Шарқии Осиё. ки дар ду тарафи хатти устуво (экватор) вокеъ гардидаанд, чойгир шудааст. Каламрави он аз Fap6 ба шарк Дар масофаи 5000 аз шимол 6а чануб дар масофаи 1500 километр тӯл кашидааст. Алокаи байни чазирахо ва мамлакаткои дуру наздик факат тавассути наклиёти обӣ ва хавоӣ ба амал бароварда мешавад. Чазираҳои гарбии мамлакат ба роххои бахрии чахонӣ наздик чойгир шудаанд. Чунин мавқеи иктисодию географӣ ба Индонезия имконият медиҳад, ки бо наклиёти арзонтарин бо мамлакатхои чаҳон тичорат ва алоқаи иктисодӣ баркарор намояд. Ин барои пешрафти иктисодиёти он ахамияти куллй дорад. Шахрхои калон: сурабия, Бандунг, Семаранг. Содирот: гази табии ва саноати, резин, махсулоти саноати элетрики. Воридот: махсулоти мошинсозии вазнин, махсулоти маъдани , молхои асосии саноати.

САВОЛНОМАИ 12

САВОЛИ 1. ГЕОГРАФИЯИ САНОАТИ ҶАҲОН

Омузиши хочагии чахон бо омилу шароитхои ташкилу ташаккулёбиаш ба дуруст фарк намудани сохтори он заминаи устувор медиҳад. Дар ин кисм шумо сохахои асосии хочагии чахон – саноат. Хочагии кишлоқ наклиёту алоқаро ба таври мунтазам омӯхта, ба вазъи ҳар кадоми онхо дар микёси чахон ва зерсистемахои он ошно мешавед. Саноат сохаи асосии истехсолоти моддй буда, дар он беш аз 350 млн нафар одамон шугл доранд. Дар таркиби сохавии саноат 9/10 кисмаш ба саноати коркардабароӣ (маснуотӣ) рост меояд. Дар давраи ИИТ се сохаи он (“авангарди сегона” номида шудаанд); мошинсозӣ, химия ва электроэнергетика бо суръат аз хама боло инкишоф ёфта истодаанд. Ба хисоби миёна дар чахон ба ҳиссаи ин сегона 50%, дар мамлакатхои аз хама тараккикарда – 55-60% тамоми махсулоти умумии саноати рост меояд. Сохахои навтарини илмталаб – микроэлектроника, техникаи хисоббарор, роботсозӣ, индустрияи ахборотӣ, истехсолоти атомию аэрокайхонӣ, химияи синтези органики ва саноати микробиологи , сафи пеш баромадаанду ба онхо “катализаторхои” ИИТ ном ниходаанд. Хиссаи саноати истихроч то рафт кам шуда истодааст, ки сабаби асосиаш доимо камшавии кувва ва масолехталабии он. Ивазкунии ашёи хоми табиӣ бо масолехи синтетикӣ мебошад. Бо вучуди сохахои истихроч хам дар замони ИИТ ба тагйиротхо дучор шудаанду ин тагйиротхоро мо дар васеъшавии усулхои кушоди истихрочкунии канданихои фоиданоки хушкию бахрӣ ва гайра мебинем. Нефтро 90 мамлакати чаҳон истихроч мекунанд. Содиркунандагони асосии газ Россия, Нидерландхо, Канада ва Норвегия, воридкунандаи асосӣ Чопон мебошанд. Кариб 85% газро худи мамлакатхои истихрочкунанда истеъмол мекунанд. Ангиштро беш аз 60 мамлакати чахон истихроч мекунанд.

САВОЛИ 2. САНОАТИ МОШИНСОЗӢ ВА МЕТАЛЛУРГИЯИ РАНГАИ ТОҶИКИСТОН
Мошинсози саноати вазнин буда дар шахрхои калон чойгир шудаанд. Солхои оянда инкишофи мошинсози аз хисоби чихозонидани корхонахои м авчуда, нав кардани техника ва самарнок истифода бурдани иктидори онхо амали мегардад.
 Металургияи рангаи Точикистон як катор корхонахои калонро дарбар мегирад. Ки махсулоти онхо ба дигар нохияхо фиристода мешавад.Конхои металхои ранга дар Точикистони Шимоли ва маркази чойгиранд.Дар водии Зарафшон яке аз корхонахои калони коркарди сурмаю симоб, комбинати анзоб вучуд дорад. Ва он ба шакли консентрат истифода мешавад.Точикистон аз руи захирахои нукра дар чахон чои сеюмро мегирад. Корхонахои асосии металлургияи рангаи Чумхури заводи арзии точик мебошад, ки дар шахри Турсунзода чойгир шудааст.

САВОЛИ 3. ҶУМҲУРИИ МИСРИ АРАБ. АҲОЛӢ ВА ХОҶАГӢ 

Масоҳаташ – 1.2 млн км2
Ахолиаш – 68.0 млн нафар.
Пойтахташ – Коҳира
 Забони давлатӣ – арабӣ.

Вохиди пулӣ – динор Аз чиҳати миқдори ахолӣ Мисри Араб дар китъаи Африка баъди Нигерия ҷои дуюмро мегирад. Дар Миср асосан арабхо (98%). Инчунин фаронсавиҳо, англисхо, юнониҳо ва арманихо зиндагӣ мекунанд. Забони давлатӣ арабӣ буда, дини давлатӣ ислом аст, Ахолӣ нобаробар чойгир шудааст: кариб 97% ахолӣ дар водии дарёи Нил, минтакаи Асуон ва вохаҳо зиндагӣ мекунанд. Зичии миёнаи аҳолӣ дар ин ҷо дар 1 километри мураббаъ аз 1000 нафар зиёдтар аст. Дар натиҷаи, инкишофи урбанизатсия хиссаи ахолии шахр ба 45% расидааст. Шахрхои калонтарини Мисри Араб Копира. Искандария. Порт-Саид, Исмоилия, Асуон мебошанд. Дар Мисри Араб сиёсати б иктисодиёти мамлакат чалб намудани сармояи хориҷӣ мавкеи муҳиммро ишгол мекунад. Холо сатҳи инкишофи тараккиёти сохахои иктисодиёти Миср нисбат ба дигар давлаткои Африка хеле баланд аст. Бо вучуди он ки иктисодиёти мамлакатро соҳаи кишоварзӣ муайян мекунад, болоравии суръати тараккиёти саноат назаррас аст. Дар Мархалаи нисбатан кутох сохахои нави саноати химия, металлургия, мошинсозӣ, электротехника таъсис ёфтанд. Хусусан корхонахои нави нефткоркунӣ хеле зиёд шудаанд. Баробари ба вучуд омадани марказхои нави саноатӣ, инчунин дар қисмати заминхои навобёришаванда сохахои тахассуси кишоварзӣ ва истехсоли махсулоти он ба рох монда шуданд. Шахрхои калон: Искандария, Порт-Саид, Суэтс. Содирот: нафт ва махсулоти коркарди он, либос, матоъ ва г. Воридот:чуворимакка, гандум, махсулоти мошинсозии вазнин ва г.

САВОЛНОМАИ 13

САВОЛИ 1. МАВҚЕИ ТАБИИЮ ГЕОГРАФИИ АВСТРАЛИЯ
Австралия материки масоҳаташ хурдтарин. камборишу камаҳолии сайёра аст. Дар ин ҷо бисёр ходисахои барои мо гайриоддӣ мавчуданд: хангоми харакат кардан ба суи шимол гармтар ва ба суи чануб сардтар мешавад. Дар ин чо набототу хайвоноти бисёреӣ мавчуданд, кн дар китьахои дигар вонамехуранд. Австралия (ба лотинӣ чанубӣ) комилан дар нимкураи чанубӣ вокеъ аст. Сохилхои Австралия хам монанди Африко чандон качу килеб нестанд. Дар Шимол халичи Карпентария, дар чануб-халичи Калони Австралия чой гирифтаанд ва бандархои калон хам мавчуданд. Драчаи харорат ба афзоиши марчонхо мусоидат мекунад. Рифи Калони Саддӣ бари он дap шимол 2 км ва дар чануб 150 км аст. Дарёи аз хама калони Австралия — Муррей (2570 км ) буда, шохобаш Дарлинг хеле дароз – 2740 км-ро ташкил медихад. Дар Австралия бештар аз 17 млн. нафар ахолӣ зиндагӣ мекунанд. Австралия дар байни материкхои дигари ахолидор бо зичии хеле ками ахолӣ фарк мекунад.
САВОЛИ 2. ҲАЙВОНОТИ ТОҶИКИСТОН
 Олами хайвоноти чумхурӣ низ гуногун аст. Дар хушкӣ, куху дарахо хайвоноти зиёде зиндагӣ мекунанд. Дар маркази Точикистон намудхои хайвоноти “шимолй” (хирси малла, харгуш, кашкалдок, кокум, юрмон, гурги сибирӣ), осиёмиенагӣ ва хиндутибетӣ (шерпа- ланг, садча, гурги тибетӣ, чайра, заргулдор, майна ва фароштуруки хиндӣ, муфлон, кубро. сусмор) пахн шудааст. Шароити табиии Точикистон барон зисти хайвоноти ширхор(82 намуд) дарандахо, сумдорон (70 намуд) ва хазандагон (47 намуд) мусоидат мекунад. Дар ин чо 380 хели парранда ва беш аз 10 хазор намуди хашарот вомехуранд. Хусусияти хоси олами хайвоноти Точикистон дар кам будани хайвоноти обӣ (кариб 49 намуд) зохир мегардад, ки сабаби он нисбатан чавон будани синну соли кулу дарёххо мебошад. Гайр аз ин дарТочикистон баъзе намуди хай- в о н о т ахамияти калони хочагӣва шикорӣ доранд: хуки вах- шӣ, харгуш, рубох, кашкал- док. кабк, мургобии хиндӣ ва гайра.Xосияти дигари олами хайвонот – ба тарзи минтакахои амудӣ (вергикалӣ) пахншавии он аст. Чунончи, дар биёбону нимбиёбон намудхои гуногуни хайвоноти тездав (ҷирон. рубох, заргуш) ва дар зери замин панохёфта (сусмор, кубро, юрмон), инчунин паррандагон (жаврак, гунчишк. дугдог) су- кунат доранд. Ин чонварон ба шароити иклими гарму хушк нагз мутобик шудаанд. Дар минтакаи баландкух бошад шерпаланг. нахчир. сугур, гулмуши сурх, аз паррандагон – кабки хилол. каргас. хумо ва бургут вомехуранд. Алхол, барои нигохдории табиат, хифзн набототу хайвоноти му- фид дар минтакахои гуногун мамнуьгох. парваришгох ва стансияхои илмӣ ташкил карда шудаанд.

САВОЛИ 3. МАВҚЕИ ИҚТИСОДИЮ ГЕОГРАФИИ ҶУМҲУРИИ ИСЛОМИИ ЭРОН 

Масоҳаташ – 1648.0 хазор км2.
Аҳолиаш – 64,6 млн нафар.
Пойтахташ – Теҳрон.
Забони давлатӣ – форси.
 Воҳиди пулӣ – риёл.

Эрон дар Чанубу Ғарбии Осиё вокеъ гардидааст. Мавкеи иктисодию географии он ниҳоят мувофик мебошад. Дар шимол бо Арманисгону Озарбойчон, дар шимолу шарк, бо Туркманистон. дар шарк бо Афгонистону Покистон. дар гарб бо Ироку Туркия ҳамсарҳад мебошад. Каламрави он дар шимол ба баҳри Каспий ва дар чануб ба халичи Форс баромад дорад. Роҳи оҳан қаламрави Эронро бо ҳама давлатҳои ҳамсоя (гайр аз Афгонистон) пайваст менамояд. Шахрхои калон:Машхад, Шероз, Исфахон, Табрез. Содирот: нафт ва махсулоти нафти, колин, писта, мохи, мева, пахта ва г. Воридот: тачхизоти саноати, гушт ва махсулоти гушти, когаз, дорувори.

САВОЛНОМАИ 14

САВОЛИ 1. ЗОНАҲОИ ТАБИИ АФРИКА 

Таркиби бешахои иствоии Африко нихоят гуногун acт. Кариб 1000 навъи дарахтон меруянд. Кабати болоро тутанчир. нахл ва гайра ташкил медиханл. Дар кабати поён банан, сарахсхои дарахтмонанд. лиана месабзанд. Бешаи истивоӣ ватани бисёр рустанихои пурбахост масалан. нахли аз хама пахншуда ва хеле пурбахо – нахли равгандор мебошад. ки аз меваи он равгани нахл мегиранд. Чӯби бисёр дарах тон барои сохтани асбобу ускунаи киматбахо исгифода шуда, ба микдори бисёр ба хоричи материк бароварда мешавад. Бисёр хайвоноти бешахои истивоӣ болои дарахтои зиндагӣ мекунанд. Дар болои дарахтои гайр аз парранлагон хояндагон ва хашарот, маймунхои сершумор маймуни ангар, шимпанзе ва гайра зиндагӣ доранд. Даррандаи калони бешахои истивоӣ паланг аст. Дар махали бешахои душворгузар маймунхои аз хама калони одамшакл горилла боки мондааил. ки дар ягон ҷойи лигар вонамехуранд. Дар хоки ковоки беша мор ва калтакалосхо зиндагӣ мекунанд. Саваннахо дар Африко масохати азимеро-кариб 40 фоизи масохати материкро шнгол кардаанд. Чунин фоизи калони масохат дар ягон материки дигар дида намешавад. Дар сархад бо нимбиебон. ки он чо хамагй 2-3 мох борон меборад. Саваннахои биёбоншуда бо буттахон хушки хордор ва алафхои дурушти тунук пайдо шудаанд. Дар ягон махалли чахон монандн сакалон вучуд надорад: охухои гуногун, зебрахои ало (аспхои ёбоии африкои). зарро- фа, ки ба туфайли гардандарозаш барги дарахтони кадбаландро хӯрда метавонад. Дар саванна иичунин хайвоноти дигари Зебраҳои ало калони алафхур — фил (вазнаш то 4. 5 т), говмеш, каркадан. ки аз тарафи инсон нихоя кир шудаанд, зиндагӣ мекунанд. Дар сохилн дарёю кулхо бахмут (вазнаш го 3 т) вомехурад. Саваннахои Африко аз паррандагон нихоят бойанд. Дар ин чо хам паррандан майдатарини зебо — шахдхур ва хам паррандаи калонтарини руйи Замин шутурмург. марабу, ки танхо дар Африка вомехуранд. зиндагӣ мекунанд. Аз ӣпаррандахои чанголдор бо симою одати худ паррандаи морхур. ки монанди турка пойхои дароз дорад. фарк мекунад. Морхур ба мор расида. онро бо пойхояш пахш ӣмекунад.

САВОЛИ 2. МУҲОФИЗАТИ ТАБИАТИ МАҲАЛИ ХУД. КИТОБИ СУРХИ ТОҶИКИСТОН
 Муайян шудааст, ки табиати зебо ба холати рухии инсон таъсири мусбат мерасонад.Холатхои гуногуни мухит аз чумла чамоаи чангал ва хосиятхои он ранг, буй,хачм намудхои гуногуни ранги барои одам фораму дилписанд аст.Мухофизати табиати махали худ вазифаи хар як шахрванд аст.Мо сокинони пойтахт вазифадорем, ки табиати махалли худро тоза нигох дорем. Партовхо ва кучахоро озода нигох дорем.Дар чухурии Точикистон “Китоби сурх” нахустин маротиба соли 1984 бо забони руси ба табъ расид. Соли 2000 ин китоб ба забони точики аз чоп баромад, ки дар он 226 намуди растани ва 162 намуди хайвон чой дода шудааст. Ба “Китоби сурх” намудхои растанихо ва хайвонхо аз руи сам тхои муайян дохил мешаванд: 1.Намудхое,ки аз нести нигох доштани онхо бе чорачуйихои махсус гайри имкон аст. 2. Намудхое, ки камшуморанд ё дар махалхои махдуд ба нести расиданашон мумкин аст.3. Намудхое,ки шумораи онхо бо суръати баланд нест мешавад. 4. Намудхои номуайяни камшуморе, и аз сабаби набудани маълумоти кофи одати фардии онхоро аник кардан мушкил аст. Дар “Китоби сурх” дар чои аввал намояндахои ширхурхо паррандахо, хояндахо,мохихо аз чумла бабр, гавазни бухорои, морхур, сусмор, кобра, мири мушон,хирси малла, кози кухи, мурги хилол лаклаки сиёх, шохин ва дигарон шомиланд.Аз растанихо каён, мушол, пиёзхои кухи, гули лола, нахудаки одди, кифгул, ёсуман, сарви шарки ва гайра. Ин китоб ранги сурх дорад, бонги изтироб аст.

САВОЛИ 3. ТАВСИФИ МАМЛАКАТҲОИ МУТТАРАҚИИ АВРУПОИ ҒАРБӢ
 Масоҳати умумии ноҳия 3.7 млн км2 (2.5% майдони хушкӣ) буда. дар он 24 давлати мустакил чойгир шудаанд ва ин давлатҳоро умумияти таърихӣ, муносибаткои сиёсйю иктисодӣ бо ҳам алоқаманд кардааст. Як катори онҳо бо ном давлатҳои “пакана” (микродавлат)-ро ташкил менамоянд (Андора. Ватикан, Лихтенштейн. Монако. Сан-Марино). Аз ҳама хурдтарини онко Ватикан – дар: микёси чаҳон вазни хос дорад. Дар мавкеи географӣ-иктисодии мамлакаткои Аврупои Гарбӣ се аломатро бараъло ҳис кардан мумкин аст: 1) нисбатан яклухт будани каламраву бо кам ҳамсоягии наздик; 2) мавкеи назди бакрӣ доштан ва наздикӣ ба роҳҳои баҳрии серҳаркат; 3) мавчудияти ҳудуди васеи баҳрӣ бо мамлакаткои Аврупои’ Шарқӣ. ки барои тараккии ҳамкориҳои умумӣ мусоидат мекунад. Мамлакаткои Аврупои Гарбӣ аз чиҳати сохти давлат якхала набуда, онҳо давлатҳои буржуазии чумкуриявӣ. монархия, конститутсионӣ. унитарӣ ва федеративӣ мебошанд. Шумораи умумии аҳолии Аврупои Гарбӣ аз 360 млн нафар зиёд буда. афзоиши он суст аст. Ба хисоби миёна дар 1 километри мураббаъ 1000 нафар буда. 3 микёси дунё чои якумро ишгол менамояд.Шаҳрҳои калони он Париж, Лондон, Лейн, Рур ва ғ. Шаҳрҳои Париж, Рим, Мадрид, Лондон, Афина, Амстердам, Венетсия, Неапол, “макони сайёҳӣ” меноманд.

САВОЛНОМАИ 15

САВОЛИ 1.МИНТАҚАҲОИ ИҚЛИМИ ЗАМИН

Аз мавзуи гузашта медонед. ки дар натичаи нобаробар пахн шуданн гармии офтоб ва боришхои атмосферӣ, иклими сатхи Замин хеле гуногун мешавад. Олими машхури рус В.Г. Алисов Заминро ба 13 минтакаи иктимӣ чудо кардааст. ки аз якдигар бо харорат ва анбухи хаво фарк мекунанд. Аз тахлили харитаи иклимӣ бармеояд, ки номи минтакахо ба чонгиршавии онхо мувофик аст ва ин барои дар хотир мондан ба шумо кумак мерасонад. Минтакахои иклимӣ ба асосӣ ва гузаранда таксим мешаванд. Минтакахои асосии иклимӣ ба пахншавии чор хели анбухи хаво рост меоянд. Дар нохияи хати истиво иклими нстивоӣ чойгир аст. Дар ин чо дар давомн сол анбухи хавои истивоӣ ва фишори пасти атмосферӣ афзалият дорад. Харорати хаво аз таъсири офтоб кариб дар лавоми сол як хел аст. Боришот хело зиёд аст. Дар минтакахои муътадил анбухи хавои мӯътадил ва бодхои гарбӣ афзалият доранд. Иклими ин чо нисбат ба минтакахои тропики хунуктар аст. Дар минтакахои тропикӣ анбухи хавои тропики, фишори баланди атмосфера, харакати поёнравандаи хаво афзалият дорад. Анбухи хаво тобистон харорати хело баланд дошта, зимистон салкин мешавад. Боришот кам меборад. Аз тахлили харитахои иклимӣ маълум мешавад, ки дар кисмхои гарбии материкхо бориш зиёдтар мешавад. Онхо ба ин чо аз укёнус анбухи хавои бахрӣ меоранд. Минтакахои нклимии гузаранда дар байни минтакахои асосӣ чоигиранд. Номи минтакахо ба мавкеи географии онхо вобаста аст. Масалан минтакаи субистивой (аз лотинй “ суб” -зер) зеристивоӣ, субтропикӣ — зеритропикӣ. Дар ин минтакахо анбухи хаво дар фаслхои сол иваз мешаванд. Ба ташаккули иклими минтакахои алохидаи руи Замин се омили асосӣ таъсир мерасонад. 1. Арзи географӣ, ки дохилшавии гармии офтоб аз он вобаста аст. 2. Харакати анбухи хаво. 3. Сатхи замин (укёнус, релеф. хушкӣ. чараёнхои бахрӣ, кабатхои яхин).

САВОЛИ 2. ДУШАНБЕ ПОЙТАХТИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН. СУРУДИ МИЛЛИИ ТОҶИКИСТОН

Яке аз шахрхои зеботарин ва тараккиёфтаи минтикаи Осиёи Маркази буда дар водии Хисор дар баландии 750-930 метр аз сатхи бахр чой гирифтааст. Масохаташ 124,6 км 2 .Душанберо аз шимол ба чануб дарёи Варзоб бурида мегузарад, ки баъди хамрох шуданаш бо дарёи Лучоб ба худ номи Душанберо мегирад.Харорати миёнаи мохи январ+10С, мохи июл +280С аст. Душанбе ба шаходати бостоншиносон таърихи беш аз 2300 сола дорад. Дар худуди шахри хозира бозёфт хои бостонии гуногун ба даст омадаанд.Арки мир, Испечактеппа, Теппаи Искандар аз чумлаи онхост.Душанбе 15 марти соли 1925 пойтахти Чумхурии худмухтори шуравиии сотсиалистии Точикистон ба худ макоми шахрро гирифтааст. Аз соли 1929 то соли 1961 Сталинобод ном дошт.Аз соли 1961 аз нав Душанбе номгузори шудааст. Бо дигар шахрхо рафтуо дорад. Суруди милли бо карори шурои олии Чумхурии Точикистон тахти раками 1074 аз 7 сентябри соли 1994 кабул карда шудааст. Шеъри Гулназар Келди, оханги Сулаймон Юдаков.Душанба маркази калони илму фарҳанги Точикистон мебошад. Дар ин чо иттифоки нависандагон ва академияи илмхои Точикистон чойгир аст.Хашт мактаби оли,даххо театр,музей ва китобхонахо мавчуданд.

САВОЛИ 3. ҲИНДУСТОН. ҚАЛАМРАВ, ХОҶАГӢ ВА АҲОЛИИ ОН

Масоҳаташ – 3287.7 хазор км2
Аҳолиаш – 1.0 млрд нафар.
Пойтахташ – Деҳлӣ.
Забони давлатӣ – хиндӣ.
 Вохиди лулӣ – рупияи хинду

Ҳиндустон яке аз мамлакатхое аст, ки дар он афзоиши ахолӣ хеле зиёд аст. Аз ин тахлили саршумори ахолӣ, ки аз соли 1981 cap карда (хар 10 сол) гузаронида мешавад. гувохӣ медихад. Ҳоло дар Ҳиндустон хар сол 17 млн нафар ахолӣ меафзояд. Шиори он ”ду ба ду” мебошад. Ҳиндустон мамлакати сермиллаттарини дунё мебошад. Дар он ҷо зиёда аз 100 миллат хаёт ба cap мебаранд. Онхоро мафхуми “хинду” муттахид месозад. Забони хиндӣ забони давлати мебошад. Ба сифати забони дуюми давлатӣ забони англисиро истифода мебаранд. Дини асосӣ индуизм мебошад. Кисми зиёди ахоӣй дар водии дарёхо ва хамворихои сохилӣ чойгир шудааст. Кисми асосии ахолӣ дар дехот (70 фоиз) зиндагӣ менамояд. Ахолии шахр хамагӣ 30 фоизи ахолии мамлакатро ташкил менамояд. Ҳоло дар мамлакат 3 хазор шахр вучуд дорад. Калонтарини онхо Калкут , Бомбей. Дехлӣ ва Мадрас мебошад. Ҳиндустон чумхурии федеративӣ мебошад. Каламрави он дар асосӣ ба хисоб гирифтани забон ва миллат ба якчанд иёлат таксим карда шудааст. Хиндустон мамлакати кишоварзӣ мебошад. Дар ин соха такрибан 70 фоизи ахолӣ шугл дорад. Барои харидани тухми хушсифат, нуриҳои минералй ва техникаю таҷҳизоткои соҳаи кишоварзӣ давлат карз медихад. Дар таркиби соҳавии кишоварзии Хиндустон зироатчигӣ мавкеи асосиро ишгол менамояд. Вай тақрибан аз 4/5 ҳиссаи маҳсулоти кишоварзиро медиҳад. Хиндустон аз чихати чамъоварии чой. Арахис (чормагзи заминӣ). чут ва найшакар дар чахон чои дуюмро ишгол менамояд. Дар истеҳсоли чаҳонии тамоку чойи сеюмро ишгол менамояд. Аз чихати чамъоварии пахта ва гандум бошад. дар микёси ҷахон чойи чаҳорумро мегирад. Хиндустон ба микдори зиёд каучук ва қаҳва низ истеҳсол менамояд. Аз зироатҳои галладонагӣ бештар шолй. гандум, чав. арзан. чуворӣ кишт карда мешавад. Захираҳои солонаи гандум 45 млн тоннро ташкил менамояд. Хиндустон яке аз содиркунандаи калони галла мебошад. Хар сол 470 млн тонни онро ба хорича мебаранд. Чорводорй сохаи дуюмдарачаи кишоварзй ба хисоб меравад. Хиндустон дар кисми ҷанубии Осиё вокеъ гардида аст. Кисми зиёди каламрави онро аз мамлакатхои ҳамсоя ҳудуди табиию географӣ ҷудо менамояд, ҳудуди онро аз шимол каторкуххои Химолой. Карокурум. аз гарб биёбони Тар, бахри Араб, аз шарк халичи Бангола ихота карданд. Ба ин нигох накарда мавкеи марказӣ доштани Хиндустон дар Ҷанубии Осиё мавкеи иктисодию географии бнро барои пешрафти иктисодиёт мусоид менамояд. Вобаста ба бузургии масохат (аз щимол ба чануб дар Дар кисми зиёди каламрави мамлакат +23-28 дарача. дар минтакаи куххои баланд аз 0 дарача паст мефарояд. Зимистон давраи камбориш мебошад. Шахрхои калон: Бомбей, мадрас, Хайдаробод, Бангалор. Содирот: Охан, пулод, чавохирот, чарм, матоъ, либос ва г. Воридот: махсулоти мошинсозии вазнин ва саноати химия ва г.

САВОЛНОМАИ 16

САВОЛИ 1.РЕЛЕФИ МАТЕРИКАИ АМЕРИКАИ ҶАНУБӢ
Дар релефи Амрикои Чанубӣ ду кисм фарк мекунад. Тарафи шаркиро хамворихо ишгол карда, дар гарб силсилаи куххои Анд тул кашидаанд. Хамворию пахнкухи Шаркӣ дар платформа чой гирифтааст.
 Кисми гарбии материк натичаи таъсири тарафайни ду пораи литосфера ӣМебошад. Дар ин чо то хол чараёни тавлиди кух ба амал меояд. Баландшавии Анд давом дорад. ки баробари он зуд- зуд зилзила ва оташфишонии вулконхо руи медиханд. Харакати аз хама пуриктидор пас аз хар 10-15 сол руй медиханд. Зилзилахои охирини харобиовар дар куххои Анд солхои 1960. 1970 ва соли 1985 рух дода буданд. Барои халкхои мамлакатхои гирду атрофн куххои Анд яке аз хатарноктарнн офати табиӣ зилзила аст. Маьмулан, бо онхо оташфишонии вулконхо. инчунин чунбиши каъри бахр ва хосил шудани сунамӣ вобаста аст. Дар куххо баробари зилзила фуруравӣ, тармафурон ба амал меояд. Да релефи шарки материк якбора тагйир ёфтани балан- дихо кариб нест. зилзила кам мешавад. вулконхон оташфишон вучуд надоранд. Дуру дароз вайрон шудани платформа ва харакати амудӣ боиси пайдо шудани паҳнкуҳҳои Бразилия ва Гвиана гардидаанд. Анд. Номи кух аз калимаи “ анта” (ба лафзи инкхо-’ мис” , куххои мисдор) ба вучуд омадааст. Дар чахон дарозтарнн каторкухи хушкӣ (9000 км) ва яке аз куххои баландтарнн аст. Куллан баландтарини кухи Анд ва тамоми Нимкураи гарбйӣ Аконкагуа то ба 6960 м мерасад

САВОЛИ 2. МАВҚЕИ ГЕОГРАФӢ. САРҲАДҲОИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН
 Точикистон яке аз чумхурихои чанубии иттиходи давлатхои мустакил мебошад. Точикистон дар минтикаи муътадил, дур аз бахру укёнусхо чой гирифтааст. Дар хамворихои он шароити биёбон хукмфармост. Дар шарк худуди он бо куххои осмонбус ва дар гарб бо теппахо ихота гардидааст. Аз гарб ба шарк 700 км тул кашидааст. Аз чануб ба шимол 500 км тул кашидааст.Дар шимол и гарб Точикистон бо Узбекистон , дар шимол бо Киргизистон (630 км), дар чануб ба масофаи 1030 км бо Афгонистон хамсархад аст.Дар шарк бо чумхурии мардумии Чин ба масофаи 430 км хамхудуд аст. Дар чануби шарк Точикистонро аз Хиндустон ва Покистон китъаи бараш 15 то 65 км чудо иекунад.Масохат- 143, 1 хазор км 2 .Вилояти мухтор – 1,шахрхо- 17,шахракхо 54, нохияхо 58, баландии бештарин 7495, баландии пасттарин 300 метр. Дарозии умумии дарёхо 28500 км .

САВОЛИ 3.РОССИЯ. ШАРОИТ ВА САРВАТҲОИ ТАБИӢ 

Масоҳаташ -17.1 млн км2
Ахлолиаш – бештар аз 150 млн нафар.
Пойтахташ – ш. Москва.
Забони давлати – русӣ.
 Воҳиди пулӣ – рубл.

Россия яке аз мамлакатҳои бузурги чахон дар китьаи Аврупо ва Осиё буда. кариб 1/3 масоҳаташ дар Аврупо ва 2/3 дар Осиё чойгир аст. Иклими Россия хеле гуногун буда, минтакақои иклимиаш аз шимол ба чануб чунин иваз мешаванд: минтакаи иклими арктикӣ, субарктикӣ, муътадил ва субтропикӣ. Тобистон сатҳи Россия гарм, фишор паст. Захирахои табиии Россия хеле зиёд ва гуногун буда. онхо барои тараккиёти бисер сохахои хоҷагӣ мусоидат менамоянд. Захираҳои зеризаминии вай сохахои мухимми саноатро бо ашёи хому сузишворӣ таъмин менамоянд. Аз руи захира ва истихрочи маъдани охан ва маъдани баъзе металлхои ранга, инчунин тилло Россия дар байни дигар давлатхо мавҳеи пешсафро ишгол менамояд. Россия аз захирахои гайримаъдани газу нефт. ангишт, намакхои ошу калий алмос, графит, асбест низ яке аз чойхои аввалро ишгол мекунад. Захирахои оби Россия дар таъмингардонии талаботи ахолӣ ва инкишофи хочагии халқ нақши бузург мебозад. Захираҳои обию энергетикии мамлакат бехамто мебошанд.Россия аз захираи замин низ бой аст. Он ба хисоби миёна ба ҳар cap ахолӣ 11,5 га рост меояд. Заминхои хосилдеҳи кишоварзӣ 13% майдони умумии заминро ташкил менамоянд. Аз ин заминхои шудгоршаванда 133.5 млн га ё 8% майдони умумии заминро ташкил медихдц. Заминҳои шудгор асосан дар ҳамвории Аврупот шаркӣ, Сибири Гарбӣ, дар минтакаи дашту бешадашт ва чанубӣ минтакаи чангал чой гирифтаанд. Дар хочагии чахон Россия хамчун истехсолкунандаи калони ашёи хоми минералӣ ба хисоб меравадДар мамлакат сохахои металлургияи сиёх ва ранга инкишоф ёфтааст. ки заминаи инкишофи сохаи мошинсозӣ ба хисоб меравад. Корхонахои калони металлургияи сиёху ранга дар Урал. Сибири Гарбӣ ва аномалияи Курск воқеъ гардид. Дар соҳаи кишоварзии мамлакат 13% аҳолии қобили меҳнат шугл дорад. Кисми зиёди онхо ба зироаткорӣ машгуланд. Дар зироатчигӣ мавқеи асосиро галладона ташкил медикад. 55% заминҳои корам ба галладонагиҳо гандум. чавдор, чав. арзан. чуворӣ рост меояд. Қисми зиёди максулотҳои кишоварзиро минтакакои дашт ва бешадашти кисми Аврупоии мамлакат истеҳсол менамоянд.Дар Россия кариб тамоми намудкои максулоги чорво истеҳсол карда мешаванд.Содирот: нафт ва махсулоти нафти, метал, махсулоти саноати химия. Воридот: мошинхо ва тачхизот, гущт, галла, канд, дорувори.

САВОЛНОМАИ 17

САВОЛИ 1. ЧАШМАҲОИ ГАРМ ВА ГЕЙЗЕРҲО

Гейзерхо ( калимаи испани маънояш фаввора) яке аз ходисахои ачоиби табиат мебошад.Онхо дар минтакахои вулкони ва зеризамин фаввора зада мебароянд.Баландии фаввора то 80 метр мерасад.Вакти муайян мегузарад аз нав фаввора мезанад. Дар сатхи замин оби гарм ва буги об пайдо мешавад. Хамин тавр чашмахоеро, ки тахти таъсири чинсхои кухии тафсони кишри зам ин дар вактхои муайян оби гарм ва буг хорич меунанд, гейзер меноманд. Гейзерхо бештар дар Камчатка, Исландия, Амрикои Шимоли ва Зеландияи нав вомехуранд. Дар таркиби оби онхо моддахои гуногуни маъдани мавчуданд.Бинобарин онхоро чашмахои гарми маъдани меноманд. Онхо дар Точикистон хам иавчуданд. Масалан чашмахои оби чарми Хочаобигарм, Обигарм ва Гармчашма.Оби гарми чашмахоро барои гарм кардани хонахо бинохои истехсоли, гармхонахо, ва гайра ба кор мебаранд.

САВОЛИ 2. ТАВСИФИ ИҚТИСОДИИ НОҲИЯИ ХУД

Нохияи Фирдавси 28:01:1939 таъсис ёфтааст.

САВОЛИ 3. МИНТАҚАҲОИ ТАБИИИ АМЕРИКАИ ШИМОЛӢ
 Дар Амрикои Шимолӣ зонахои табиӣ гайриоддӣ чойгир шудаанд. Зонахои табиӣ дар шимоли материк аз гарб ба шарк ва дар кисмхои марказӣ ва чанубӣ ба самти меридианӣ чой гируфтаанд. Дар ин чо аз давраи яхбандӣ барзагови мушкинчорвои калони алафхур бо пашми гуллию дароз. ки онро аз сармо мухофизат мекунад, бокӣ мондааст. Барзагови мушкин камшумор аст ва таҳти ҳимоя мебошад. Дар чарогоххои гулсанг раммаи гавазнҳои амрикоӣ мегарданд. Аз хайвонҳои дарранда дар тундра рубоҳи шимолӣ гурги кутбӣ зиндагӣ мекунанд. Хоки замини тундра дар шароити зимистонн хунукн сербарф на тобистони салқин хосил мешавад. Зонаи бешахои омех та хусусияти аз тайга ба бешахои пахнбарг фарқ дорад. Табиати ин бешахоро сайёхи аврупоӣ Богатников С. А. чунин тасвир кардааст: “Нихояг гуногунии чинси дарахтон шахсро ба хайрат меоварад дар атроф бештараз намуди дарахтони нахнбар ва якчанд намуди дарахтони сузанбаргро фарк мекунам. Чангалзори на он кадар васеь танхо дар Аппалачи боки монда аст. Дар бешахои куххои Кордилер гусфанди Гафсшох, хирс, пума, дар дашту биёбонн пахнкрххо бузи вахтой ва хазандахон гуногун зиндагӣ мекунад. Гиёххои асосии ин чо явшони сиёх ва шура аст. Дар биёбонн субтропикии кухсори Мексика гули ханчарӣ месабзад. Дар солхои охир дар мамлакатхои Амрикои Шимолй кону- нхое кабул гардидаанд, кн ба махдуд кардани партовхои зарарнок, кам кардани манбаъхои ифлосшавӣ, сохтмони иншоотхои тозакунӣ равона карда шудаанд. Дар материк бо назардошти мухофизати табиат даххо гулбоғхон миллӣ ва мамнуъгоххо барпо карда шудаанд.

САВОЛНОМАИ 18

САВОЛИ 1.ҚАБАТҲОИ ЗАМИН

Ҷиҳати хоси замин аз он иборат аст, ки дар он қабати ба ҳам пайваста атмосфера, гидросфера ва литосфера ташаккул ёфтаанд.Кабатхои мазкур 3 холати моадда: газ, моеъва сахтро дар бар мегирад. Муайн карда шудааст, ки бисёр сайёрахои системаи офтоб атмосфера доранд, атмосфераи замин бо дар таркибаш бартари доштани оксиген ва гидроген аз атмосфераи онхо фарк мекунад. Кабати сатхи замин сахт мебошад. Аммо гидросфера факат ба замин хос аст. Дар дигар чирмхои осмони об асосан дар шакли сахт вомехурад. Дар замин дар шакли моеъ, барф, кирав ва ях дучор мешавад. Литосфера кабати сахти сатхи замин , асоси гидросфера мебошад. Хамаи наботот ва организмхое, ки дар сатхи замин хаёт мегузаронанд.Дар якчояги биосфераро ташкил меунанд. Аммо мафхуми биосфераро бо мафхуми литосфера, гидросфера ва атмосфера монанд донистан нашояд.Барои он,и организмхои зинда дар хама он табакахои номбурда хаёт мегузаронанд. Замин аз 7 кабат иборат аст. Гидросфера, литосфера,атмосфера,тропосфера, ядро ва атом.

САВОЛИ 2. НОҲИЯҲОИ МАРКАЗӢ ВА ҶАНУБУ ҒАРБИИ ТОҶИКИСТОН
 ТЧГ дар байни каторкуххои Хисор,Хазратшох ва дарёхои Панчу Ому вокеъ гардидааст. Релефи ин нохия аз каторкуххои паст ва хамихои калон иборат мебошад.Каторкуххои асоси Боботог,Октог,Каротог. Дар куллаи ин куххо барфхои доими ва пиряххо хобидаанд.Аз сарватхои зеризамини дар ин чо конхои намаксанг,охаксангу доломит нефтк газ мавчуданд.Тобистон дар ин чо тулони ва гарм ,зимистон нисбатан намнок.Харорати мохи июл 28-300 мебошад. Дар Шахритус 43-44 градус.Хавои хунуктарини ин чо -25-30 градус С мебошад.Ларёи калонтарини нохия Ому ва шохобхояш Панч,Кофарнихон Вахш,Кизилсу аст. Дар ин чо чормагз,бодом,писта меруянд.Дар ин чо 3 мамнуъгох (Бешаи палангон, Ромит,Даштичум). Т маркази дар шимол бо каторкуххои Зарафшон ва Олой дар шарк бо каторкуххои Паси Олой ва академияи илмхо, дар чануб бо каторкухи Дарвоз хамсархад аст. Релефи ин чо мураккаб аст.Каторкуххои асосии ин чо Хазрати ШохЮ Дарвоз,пётри 1, сарватхои зеризаминии ин чо ангишт, молибден, масолехи сохтмон низ мавчуданд.Харорати миёна + 11(июл+24гр С )мебошад. Дарахтони ин чо анор, бодом ва писта. Аз хайвонот дар ин чо бузи кухи,паланг, хирс,гург, мори оби, калтакалос, кабк ва гайра сукунат доранд.

САВОЛИ 3. ТАВСИФИ МАМЛАКАТҲОИ АВРУПОИ ШАРҚӢ

Аврупои Шаркӣ нохияи калони таърихию географӣ буда, дар каламрави он Лахистон, Чехияю Словакия, Венгрия, Руминия, Булгористон, Албания ва собик Чумҳуриҳои Югославия чойгиранд. Баъзан ин мамлакатхоро ба Аврупои Маркази ё Аврупои Миёна мансуб медонанд. Вале мафхуми таърихии устувор. ки онро Созмони Милали Муттахид низ кабул кардааст, Аврупои Шаркӣ аст. Аз каламрави панч мамлакат дарёи Дунай чорӣ мешавад. Хусусияти дигари мухимми мавкеи географии ин мамлакатхо ба мамлакатхои тараккикардаи Fap6 наздик будан аст. Аз каламрави онхо гузаштани роххои наклиётии байналхалкӣ ба васеъшавии хамкорихои байналхалкӣ мусоидат менамояд. Шумораи умумии ахолии Аврупои Шаркӣ беш аз 221,0 млн нафарро ташкил медихад. Дар хайати этникии ахолии ин нохия халқҳои славянӣ бартарӣ доранд. халкхои руминӣ, албанӣ ва венгриягӣ нисбатан камшуморанд. Мувофики маълумотхо шумораи умумии шахрхои Аврупои Шаркӣ аз 2,5 хазор зиёд аст. Дар чараёни сокиншавии хамаи мамлакатхо шахрхои калонтарин накши асосиро мебозанд ва шумораи онко аз 100 бештар аст. Дар байни онхо шахрхои пойтахтӣ ҷудо шуда меистанд. Калонтарини онхо Будапешт ва Бухарест мебошанд. Онкоро ба се намуди асосии ноҳияю гиреҳҳои саноатӣ чудо кардаанд: 1) нохия ва гиреҳҳои дар заминаӣ кавзакон ангишт ташкилёфта; 2) ноҳия ва гиреҳҳои дар заминаи захирахои меҳнатӣ ва истеъмоли маҳсулот ташаккулёфта: 3) ноҳия ва гиреҳҳои дар заминаи мавкеи мусоиди иктисодию географӣ ва шоҳроҳҳои бандарӣ пайдо шуда. Аз кама калонтарин дар Аврупои Шаркӣ нохияи саноатии Силезияи Боло дар Лахистон буда. дар ин чо кариб се ҳазор корхона амал мекунанду шумораи коргарон бештар аз 1 млн нафарро ташкил менамоянд. Масоҳаташ – 551,0 казор км2. 

Аҳолиаш – 57,1 млн нафар.
Пойтахташ – Париж.
Забони давлати – фаронсавӣ.
Вохиди пулӣ – франки фаронсавӣ.
Масоҳаташ – 244.1 ҳазор км2.
Аҳолиаш – 58,3 млн нафар.
Пойтахташ – ш. Лондон.
Забони давлати – англисӣ.
 Воҳиди пулӣ – фунт-стерлинг.

Лахистон, Чехия-Прага, Словакия-Братислава, Венгрия-Будапешт, Руминия-Бухарест, Булгористон-София, Албания-Тирана ва собик Чумҳуриҳои Югославия.

САВОЛНОМАИ 19

САВОЛИ 1.АРЗУ ТӮЛИ ГЕОГРАФӢ
Масофаи ягон нуктаеро, ки дар сатхи замин аз хати истиво ба самти шимол ва чануб бо дарача ифода ёфтааст, арзи географи номида мешавад. Арзи географи аз хати истиво ба самти шимол ва чануб аз 00 то 900 тагъир меёбад. Бинобарин тамоми нуктахое, ки аз хати истиво дар шимол чойгиранд ба арзи шимоли мансубанд. Он нуктахое, и аз хати истиво дар чануб вокеъ гардидаанд ба арзи чануби дохил мешаванд. Тули географи яке аз координатахои географи мебошад. Он мавкеи ин ё он нуктаро дар сатхи зам ин нисбат ба хати нисфирузи асоси ё ибтидои муайян меунад. Аз ин чо масофаи кунчии ин ё он нуктаро дар сатхи замин аз хати нисфирузии асоси ки бо дарача ифода меёбад, тули географи меноманд.
САВОЛИ 2. МАМЛАКАТҲОИ МУТТАРАҚИИ АВРУПОИ ҒАРБӢ
 Масоҳати умумии ноҳия 3.7 млн км2 (2.5% майдони хушкӣ) буда. дар он 24 давлати мустакил чойгир шудаанд ва ин давлатҳоро умумияти таърихӣ, муносибаткои сиёсйю иктисодӣ бо ҳам алоқаманд кардааст. Як катори онҳо бо ном давлатҳои “пакана” (микродавлат)-ро ташкил менамоянд (Андора. Ватикан, Лихтенштейн. Монако. Сан-Марино). Аз ҳама хурдтарини онко Ватикан – дар: микёси чаҳон вазни хос дорад. Дар мавкеи географӣ-иктисодии мамлакаткои Аврупои Гарбӣ се аломатро бараъло ҳис кардан мумкин аст: 1) нисбатан яклухт будани каламраву бо кам ҳамсоягии наздик; 2) мавкеи назди бакрӣ доштан ва наздикӣ ба роҳҳои баҳрии серҳаркат; 3) мавчудияти ҳудуди васеи баҳрӣ бо мамлакаткои Аврупои’ Шарқӣ. ки барои тараккии ҳамкориҳои умумӣ мусоидат мекунад. Мамлакаткои Аврупои Гарбӣ аз чиҳати сохти давлат якхала набуда, онҳо давлатҳои буржуазии чумкуриявӣ. монархия, конститутсионӣ. унитарӣ ва федеративӣ мебошанд. Шумораи умумии аҳолии Аврупои Гарбӣ аз 360 млн нафар зиёд буда. афзоиши он суст аст. Ба хисоби миёна дар 1 километри мураббаъ 1000 нафар буда. 3 микёси дунё чои якумро ишгол менамояд.Шаҳрҳои калони он Париж, Лондон, Лейн, Рур ва ғ. Шаҳрҳои Париж, Рим, Мадрид, Лондон, Афина, Амстердам, Венетсия, Неапол, “макони сайёҳӣ” меноманд.

САВОЛИ 3. МАВҚЕИ ТАБИИЮ ГЕОГРАФИИ АФРИКА
 Африко аз чихати бузурги баъд аз Авруосиё материки дуюм аст. Масохати он якчоя бо чазираи Мадагаскар 30.3 млн. км мебошад. Калимаи “Африко” . чунонки олимон тахмин мекунанд. аз номи кабилаи барбарии афригия баромадааст. ки дар яке аз нохияхои шимоли материк зиндаги мекард. Африкоро аз Аврупо гулугохи танг на чандон чукури Гибралтар (бараш 14-44 м) ва бахри Миёназамин чудо мекунанд. Дар шимоли шарк гарданан борики Суэс (120 км) Африкаро бо Авруосиё мепайваидад. Портуталихо дар тули асри XV тадричан ба чануб харакат мекарданд. Онхо аввалин бор аз сохили гарб ба Аврупо гурухи калони гуломонро бурданд. Аз хамин вакт сахифани навини таърих давраи гуломфуруши огоз меёбад. ки миллиоихо хаёти одамиро барбод додааст. Бахрнаварди норгугали Васко-да- Гама соли 1498 кушодани рохи бахриро ба Хиндустон анчом дода, аз пахлуи Африкои Чануби гузашт, кад-кади сохили шаркии материк шино кард ва бори аввал аз укёнуси Хиид гузашта, ба Хиндустон расид. Хамин тавр ба Хиндустон рохи бахри кушод ва дар чануб тархи магерикро муайян кард. Гуломфурушони аврунои аз асри XVI гуломкашоииро аз Африко ба Амрико огоз намуданд. Дар миёнахои асри XIX тадкикотчи машхури бритони (англис) Давид Ливингстон дар материк, беш аз 30 сол. яъне солхои 1840- 1873 саёхат дошт. Вай Африкои Чанубиро аз гарб ба шарк тай кард, дарёи Замбезиро тадкик ва дар он шаршараи калони зеборо кашф намуд ва онро шаршаран Виктория номидДар тадкики табиати Африко ва ахолии он олимони Шурави хизмати шоиста карданд. Солхои 1926-1927 барои омухтани рустанихои ластпарвар ба кисми шимоли шаркин материк экспедисия ташкил карда шуд. Ба он олимн барчастаи рус Николай Иванович Вавилов сардори кард Бештар аз 6000 намуди рустанихои даспарвар чамъ оварда шуд. Нил дареи дарозтарини чахон буда. дарозиаш 6671 км Масохати хавзааш 2870 хаз. км аст. Конго (Заир) — дарёи серобтарин ва аз чихати дарози дар Африко дарёи дуюм аст. Дарозиаш 4320 км буда, масохати хавзааш 95 кариб 3,7 млн. км-ро ташкил менамояд.Шумораи ахолии Африка 840 млн нафар, 55 мамлакат.

САВОЛНОМАИ 20

САВОЛИ 1. ДАРЁҲОИ МАТЕРИКИ ЕВРАЗИЯ
 Авруосиё аз обхои дохилӣ бой аст. Ба укёнуси Ором дарёхои Амур. Хуанхэ. Янсизи чорӣ мешаванд. Янсзи дарёи бузурггарини Авруосиё ва яке аз дарёхои калонтарини чахон мебошал. Дарозиаш 5800 км аст. Ганг дарёи серобтарини кураи Замин буда, аз чихати микдори об танхо аз Амазонка ва Конго камӣ дорад. Дарозии он 2700 км аст. Ганг аз Химолой сарчашма шрифта, аз худуди сербориштарини материк чорӣ мешавад. Ганг хам монанди Янсизи тобистон обхез мешавад. Меконг дарёи калонтарини Ҷануби Шаркии Авруосиё аст. Дарозии он 4500 км мебошад. Вай аз кухсори Тибет cap шуда, ба бахри Чануби Чин мерезад ва хавзаи хеле васеъро хосил мекунад. Лена дарозтарин ва Енисей пуробтарин дарёхои Сибир мебошанд. Волга дарёи бузургтарини ин минтака аст. Дарозин он 3550 км мебошад. Волга ба бахри Каспий мерезад. Волга дар болооб якчоя бо шохобхояш кариб аз тамоми хамвории Аврупои Шаркӣ об чамъ меорад. Бисёр дарёхои Авруосиё сарчашман оби пиряхӣ доранд Да Авруосиё хам монандйи Амрикои Шимолӣ кулхо хеле бисёранд. Калонтарини онхо Ладога ва Онега мебошанд. Байкал — кули чукуртарини олам буда. захираи калони оби ширин дорад. Яхҳо манбаи асосии обхои ширин мебошанд.

САВОЛИ 2. ИҚЛИМИ ТОҶИКИСТОН

Тоҷикистонро бинобар дар ҷануб чой гирифтанаш ва бисёр будани рузхои соф маъмулан чумхурии “Офтобруя” меноманд. Иклими Точикистон гарм, хушк, континенталии шадид бо зимистони кӯтоху мулоим ва тобистонаш тулонии гарм мебошад. Иклими Точикистон дар натичаи таъсири мутакобилаи бисёр омилхои гуногун (масалан, мавкеи чугрофӣ, релеф, радиатсияи офтоб, сиркулясияи атмосфера ташаккул меёбад. Точикистон дар чануби шаркии Осиёи Миёна. дур аз бахру укёнусхо чойгир аст. Бинобар ин тагйироти унсурхои метерологии мавсимӣ ва шабонарӯзӣ дар ин чо зиёд мебошад. Вобаста ба релеф ва баландии махал аз сатхи бахр дар чумхурӣ чанд навъи иклим ташаккул меёбад. Иклимихушки субтропикӣ (дар водихои Вахш ва Ҳисор), ки тобистон тӯлонӣ, гарм, зимистон кутохи нарм ва боришот кам /150-200 мм аст/ иклим хушки континенталӣ, ки тобистон гарм ва зимистон хунук буда, 350-700 мм боришот мешавад Тобистон тулонӯ, хушк ва гарм буда дар водихо харорат то +40_45° мешавад. Махалли гармтарини Точикистон нохияи Шах- ритус (Айваҷ +48°) ба шумор меравад. Дар баъзе нохияхои Точикистон бодхои махаллӣ, ки вобаста ба фасли сол ва релеф мевазанд, омили иклимхоснл- кунанда мебошанд. Тобистон ва тирамох дар Точикистони Шимолӣ аз биёбонхои Осиёи Миёна гармсел мевазад. Гармсел боди тафсону хушк буда, дар микёси Осиёи Миёна аз харакатхои хавои тафсони биёбонхои Кизилкум ва Карокум хосил мешавад. Гармсел дар як сония то 15-20 м вазида харораташ то ба 40°С мера- сад. Аз ин ру. ба боготу киштзор зарари калон мерасонад. Барои пешгирии гармсел дарахтшинонӣ, обёрии дашту биёбон, обёрии сунъи ва гайра мадад мерасонад. Дар Точикистони Чанубӣ зимистон ва бахорон шамолхои чанубӣ ва чануби гарбӣ бартарӣ доранд. Тобистон ва тирамох давраи нисбатан бешамол бошад хам, тобистон баъзан шамолхои кутохмуддати чануби гарбӣ мевазанд. Ин шамолхоро “хокбоди афгонӣ” меноманд. Ин шамоли махаллӣ буда, дар болооби дарёи Аму ба амал меояд. Суръати он ба хисоби миёна 17-25 м сония аст. Тобистон дар охири мохи май ва аввали хаво бисёр гарм мешавад. Борон такрибан намеборад. Обу хавои ин фасл як хел буда доимо гарм аст. Ин фасл барои руёнидани пахта ва нашъунамои он мувофик аст. Тирамох асосан дар охнрхои мохи сентябр cap мешавад. Хаво камее салкин аст. Дар ин вакт боронгарӣ cap шуда, микдори боришот дар мохи ноябр зиёд мешавад Зимистон дар мохи ноябр ки аввали мохи декабр cap мешавад. Дар ин фасл хаво тагйир ёфта меистад. Гохо хаво якбора мулоим шуда, тез-тез борон меборад.

САВОЛИ 3. ИНТЕГРАТСИЯИ ИҚТИСОДИИ БАЙНАЛХАЛҚӢ

Хочагии чахонӣ ва таксимоти байналхалкии географии мехнат имруз тамоми мамлакатхои дунёро фаро гирифта, онхо торафт васею чуқуртар. ҳам мураккабу ҳам нав шуда истодаанд Чараёни интегратсияи иқтисодии пурра ташкилёфта панч зинаи тараққиётро аз cap мегузаронад: ташкили минтакаи озоди савдо. иттиходи гумрукӣ, бозори умумӣ, иттиходи асъорӣ ва фазои ягонаи иқтисодӣ.
 Дар хочагии чахони имруза якчанд гуруххои иктисодии нохиявӣ ва сохавӣ ташкил ёфтаанд. Муҳимтарин гуруххои интегратсияи нохиявӣ Иттиходи Аврупоӣ, Ассосиатсияи Шимоли Америкоии савдои озод (НЕФТА). Ассотсиатсияи давлатхои чанубу шаркии Осиё (АСЕАН), Бозори Умумии мамлакатхои конуси Ҷанубӣ (МЕРКОСУР) вагуруххои сохавӣ – Ташкилоти мамлакатхо содиркунандаи нефт (ОПЕК) ва гайрахо мебошанд. Дар шароити имруза интегратсия яке аз шаклхои мухимми муносибатхои иктисодии байналхалкй мебошад. Интегратсия нахустин бор соли 1957 дар Аврупои Гарбӣ oғоз ёфта, зинахои зиёдеро тай намуд ва холо пурра ташкил ёфтаасту ба худ номи Иттифоқи Аврупо”-ро гирифтааст ва ба хайати он 15 мамлакати Аврупои Гарбй шомиланд. Шумораи умумии ахолии иттиход беш аз 350 млн нафар аст. Чанде пеш иттиходи мазкур иттиҳоди иктисодию асьори ягона ва иттиходи сиёсиро эълон намуд. 1 январи соли 1999 пули чгона “Евро” ба муомилот бароварда шуд.


Комментарии (1)

Имя:*
E-Mail:
Введите код: *
Кликните на изображение чтобы обновить код, если он неразборчив