Нақшаи корӣ
- Таърихи сиёсии давлати Кӯшон
- Таъсисёбии шоҳии Кӯшон дар аҳди Кадфизи I
- Ислоҳоти пулии Кадфизи II
- Заволи империяи Кушониён
- Рӯйхати тахминии подшоҳони Кушон
- Бозгашти номи Кушониён
Шоҳаншоҳии Кӯшониён (бохт. Κυϸανο, Кушано) — давлати қадимест, ки тахминан дар асрҳои I—III милодӣ вуҷуд дошта сарзамини Осиёи Миёна, Афғонистон, Покистон, Ҳиндустони Шимоливу Туркистони Шарқиро фаро мегирифт.
Таърихи сиёсии давлати Кӯшон
Бохтар баъди торумори шоҳии Юнону Бохтар ҳолати парокандагии сиёсиро аз сар мегузаронид. «Даҳя — ҳокими олӣ надорад, — навишта буд дипломату мусофири хитоии Чжан Сян, — ҳар як шаҳр аз тарафи ҳокими худ идора карда мешавад»., Сарчашмаҳои минбаъда — «Таърихи хонадони Хан (Ханьшу)» ва «Таърихи хонадони хурди Хан (Хоуханшу)» — оиди аллакай ҷойгиршавии кӯчманчиён ба маркази Бохтар хабар медиҳад. Хоуханшу хабар медиҳад, баъди забти Бохтар кӯчманчиён ба 5 вилоят тақсим шуданд ва яке аз онҳо — Гуйшуан (Кӯшон) — оянда қисмҳои боқимондаи кӯчманчиёнро ба худ тобеъ кард.
Бисёр саҳифаҳои таърихи инсоният далолат мекунад, ки мамлакатҳои Шарқ ва Ғарб бо ҳам алоқаи зич доштанд. Вазифаи мо саҳифаҳои нохондаи таърихро барқарор намуда омӯхтан аст. Дар таърихи Ҳиндустон , Афғонистон , Покистон , Осиёи Миёна ва Эрон давраи Кӯшон ҷои махсусро ишғол мекунад. Давраи Кӯшон на танҳо давраи бузург дар таърихи халқҳои номбаршуда, балки давраи барҷастаи инкишофи таърихи маданияти Шарқ ва умуман инсоният аст. Зиёда аз 2 ҳазор сол пеш Осиёи Миёна ва Ҳиндустон -и Шимолӣ, Покистон , Афғонистон ва Эрон -и шарқӣ ба таркиби як давлат муттаҳид карда шуданд. Империяи бузург дар он вақт аз соҳилҳои баҳри Арал сар шуда, то уқёнуси ҳинд тӯл мекашид ва дар қатори империяҳои бузурги Рим, Парфия, Хитой ҷойгир шуда буд. Инқирози ҳокимияти Юнону Бохтар ва ба арсаи сиёсат омадани сулолаҳои ҳокимони кӯчманчй хотима ёфтани хонадони шоҳии юнонинажодро ифода мекард. Барои салтанати шоҳони маҳаллӣ имконият фароҳам омад. Марҳилаи Кӯшони кабир ба нашъунамои иқтисодиёт, фарҳанг, санъат, шароити нисбатан тинҷ ва ором фароҳам овард. Вусъати робитаҳои байналхалқӣ аз асрҳои 2-1 пеш аз милод то охири асри 4 милодӣ тӯл кашид.
Таъсисёбии шоҳии Кӯшон дар аҳди Кадфизи I
Таърихи сиёсии шоҳии Кӯшон кам омӯхта шудааст. Кӯчманчиён баъди тасхири Бохтар ба 5 мулк тақсим шуданд. Яке аз мулкҳои йӯҷиҳо Гуйшуан-Кӯшон чор қаламрави дигарро ба худ тобеъ намуд. Маводи нумизматикй шаҳодат медиҳанд, ки шоҳигии Кӯшон дар замони Герай ном ҳоким барпо шудааст. Герай, падари Куҷула Кадфиз (Кудзула Кадфизи I) — асосгузори давлати Кӯшони кабир будааст. Манбаи хаттии Чинй «Хауханшу» дар бораи истилои Бохтар аз тарафи кӯчманчиён ва 5 мулки он хабар додааст. Вай оиди якумин подшоҳи бузурги Кӯшон Кудзула Кадфизи I чунин нақл мекунад:
«Ба гузашти зиёда аз 100 сол ҳокими Гуйшуаи (Кӯшон) Киосюксю Куҷула Кадфиз (Кудзула Кадфизи I) чор қабилаи дигарро тобеъ кард ва худро подшоҳ хонд; подшӯшон) ном дошт. Вай бо Анси (Порт) ҷангид, Гаофу (Газна) ва Гибинро (Кашмир) забт кард ва онҳоро ба қаламрави худ ҳамроҳ намуд. Киосюксю дар синни 90-солагй вафот кард».
Ҳамин тариқ, ҳанӯз дар аҳди Куҷула Кадфиз, ки онро ғолибан Кадфизи I меноманд, хоки давлати Кӯшон ҳам васеъ шуд. Масоҳати давлат аз худуди Бохтар берун рафта бисёр ноҳияҳияи дигарро дар бар гирифт. Тадқиқи тангаҳо нишон медиҳанд, ки унвони Кадфизи I аз ябғу (сарвар) сар шуда, то «подшоҳи аъзам» ва «шоҳаншоҳ» тадриҷан боло рафтааст. Мулкҳои соҳили рости Амударё, Ориё, Заранг ва Ҳиндустон -и Шимолӣ дар замони Куҷула Кадфиз ба хоки давлати ӯ ҳамроҳ буданд. Вале ҷараёни ташаккули давлати Кӯшони бузург дар аҳди Куҷула Кадфиз комилан ба итмом нарасид.
Ислоҳоти пулии Кадфизи II
Тангаҳои Кадфизи I фақат аз мис буданд ва ба сиккаҳои императори Рим, подшоҳони Порт тақлид карда сикка зада мешуданд. Вориси Куҷула Кадфиз писараш Вима Кадфизи II ба истилои Ҳиндустон-и Марказӣ муваффақ гашт. Ноҳияҳои соҳили рости Амударё, Қубодиён, Шаҳринав, Душанбе-ро ба ҳайати Кушони Кабир дохил кард. Тангаҳои ин подшоҳ бо номи «Шоҳаншоҳ-наҷотбахши бузург» сикка зада мешуданд. Ба фикри муҳаққиқон Вима Кадфизи II тамоми шимоли Ҳиндустон, аз ҷумла Кашмирро забт карда будааст. Кадфизи II дар сиёсати пул ислоҳот ворид намуда, тангаҳои тилоро ба муомилот даровард. Сабаби дар муомилоти пулии Кушониён ворид шудани тангаҳои тило эҳтиёҷоти тиҷорати байналхалқӣ буд. Е. В Земал таъкид кардааст, ки дар як давлати беканори муқтадир муттаҳид кардани мулкҳои парешону пароканда ва ба туфайли ҳамин хеле афзудани имконияти иқтисодиёти мамлакат, яке аз заминаҳои асосии ислоҳоти мазкур гардиданд, ки тибқи он аз тангаҳои нуқра даст кашида, тангаҳои тилоро ҷорӣ намуданд. Баъди ислоҳоти пулии Вима Кадфиз динорҳои дучанда, динорҳои муқаррарӣ, нимдинорҳо, чорякдинорҳо сикка зада шуданд. Вазни як динор ба 8г мерасид. Мамлакат ба сатрапияҳо тақсим мешуд. Айёми ҳукмронии Вима Кадфизи II ҳокимияти Кушон дар шимоли Бохтар паҳн гардид. Мувофиқи санадҳои навиштаҷоти подшоҳи Сосониён Шопури I (241—272) дар «Каъбаи Зардушт» дар феҳристи шаҳрҳо-мулкҳои тобеъ ва боҷдиҳанда сарзаминҳои тоҷикон Порт , Гургон , Марв , Нишопур , Заранг номбар шудаанд.
Заволи империяи Кушониён
Заволи давлати Кушонро бо таҷовузи давлати ҷавони эронии Сосониён вобаста мекунанд. Муаррихи арабии Табарӣ менавишт, ки нахуст аз Сосониён Ардашери I (сс. 222/227 — 240 милодӣ) Марву Балху Хоразмро «то ҳудуди ақсои Хуросон» забт кардааст. Гарчанде, ки баъзе таърихшиносон ба ин исботи Табарӣ эътимод намекунанд, мафҳум аст, ки давлати Кушон муборизаро зидди подшоҳии Сосониён бардошта натавонисту тахминан дар асри 3-юми милодӣ пароканда шуд.
Рӯйхати тахминии подшоҳони Кушон
Соли 1993 дар сарзамини Афғонистон (назди шаҳри Бағлон) — як навиштаҷоти рӯисанг ёфта шуд, ки онро «Навиштаҷоти Работак» номиданд. Ин навиштаҷоти бохтарзабон подшоҳони аввалини Кушонро то Канишка номбар карда Куҷула Кадфизро чун бобокалонаш, Вима Такторо чун бобояш ва Вима Кадфизро чун падараш зикр мекунад.
Герай (асри I то милод, дар рӯи сиккаҳояш тасвир карда шудааст, эҳтимолан ҳокими вилояти Кушон буд — яке аз 5 вилояти мазкури йуҷӣ)
Куҷула Кадфиз (асри I милодӣ, хитоӣ — Киоҷӯкӯ, мувофиқи манбаъҳои хитоӣ 80-сола вафот ёфтааст)
Вима Такто (охири асри I милодӣ, хитоӣ — Янгаоҷен)
Вима Кадфиз (ибтидои асри II)
Канишка (асри II). Канишка ҳисоби нави солҳо аз оғози подшоҳиаш сар кардааст. Тӯли подшоҳиаш аз рӯи тақвими ӯ — солҳои 1 — 23.
Васишка (асри II, солҳои 23 — 29 аз рӯи «эраи Канишка»)
Хувишка (охири асри II)
Васудева (ибтидои асри III). Воқеаномаи хитоие сафоратеро аз подшоҳи йуҷӣ Po-t’iao зикр мекунад, ки соли 230 милодӣ ба дарбори қайсари хитоӣ Цао Жуй аз сулолаи Вей омада буд. Дар забони қадими хитоӣ ин ном чун Pua-d’ieu талаффуз карда шуда буду эҳтимолан ба номи Васудева мос меояд.
Бозгашти номи Кушониён
Бо Қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 20 январи соли 2018 оид ба иваз намудани номи шаҳри Қӯрғонтеппа ва якчанд шаҳру маҳалҳои маъмурии вилояти Хатлон…, номи ноҳияи Бохтар ба ноҳияи Кӯшониён иваз карда шуд. Қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон барои баррасӣ ба Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон фиристода шуд.
Комментарии (1)