Нақши олимон дар инкишофи фармокология. Дорухона. Дорухат

Нақшаи корӣ:

1. Фармокология

2. Нақшаи олимон дар инкишофи фан

3. Дорухона

4. Дорухат

ФАРМАКОЛОГИЯ (аз юнони pharmacon — дору ва …логия), дорушиноси, як сохаи илми тиббу биологияро гуянд, ки дорухо ва таъсири онхоро ба организми одаму хайвонот меомузад. Аввалин маълумоти мураттаб доир ба дорухо дар папируси мисрии Эберс (асри 17 то мелод) омадааст. Дар «Вандидод»-и «Авесто» хосияти шифобахшии 760, дар «Аюрведа»-и хиндухо зиёда аз 100 растании доруи тавсиф шудааст. Доир ба дорухо дар асархои Букрот (зиёда аз 250) ва Дискуридус (750) низ маълумоти муфид мавчуданд.

Дар тараккиёти Фармокология Закариёи Рози, Абуалии Сино, Абумансур Муваффак ибни Алии Хирави, Абурайхони Беруни ва дигар сахми калон гузоштаанд. Сино дар «Ал-Конун» (китобхои 2 ва 5), рисолахои «Алвохия» («Файзия»), «Мохияти сиканчабин», «Косни» ва гайра доир ба масъалахои гуногуни Фармокология маълумот додааст. Китоби дуюми «Ал-Конун» хосияти шифобахшии 812 доруи содда, китоби панчуми он 716 доруи мураккаб, «Алвохия» («Файзия») 907 доруи соддаро дар бар мегирад. Алхол дар СССР зиёда аз 70 доруи дар китоби дуюми «Ал-Конун» зикршуда истифода мешавад.

Асосгузори Фармокологияи тачрибави Р. Бухгейм (Дерпт; асри 19) мебошад. Дар Россия аввалин маълумотхо доир ба растанихои доруи асрхои 16—18 пайдо шуданд. Соли 1778 аввалин фармакопеяи рус («Рharmacopoea Rossica») нашр шуд.

Фармокологияи муосир якчанд шоха — фармакодинамика (таълимотест оид ба таъсири дорухо ба организм), фармакокинетика (таълимот доир ба чаббиш, пахншави ва биотрансформасияи дорухо дар организм), Фармокологияи молекулави (таълимотест дар хусуси таъсири биохимиявии дорухо дар хучайра ва бофтахо), Фармокологияи клиники (озмоиши дорувор дар амалияи тибби ва аник кардани тарзи истифодаи онхо) таксим мешавад. Фармокология инчунин умуми ва чузъи мешавад. Фармокологияи умуми механизмхо ва конуниятхои муштараки таъсири дорухоро ба организм (вобаста ба сохти химияви, хосияти химиявию физики, таксимшавии онхо дар узву бофтахо, биотрансформасия — оксидшави, баркароршави, гидролиз ва гайра), тарзи истеъмол ва роххои тазрик (даруни, зерипусти, дохилимушаки, дохиливариди ва гайра) роххои аз организм хорич шудан, масъалахои стандартони, таснифоти дорухо ва гайраро меомузад. Фармокологияи чузъи дорухои алохидаро аз нуктаи назари таъсири хоси онхо (масалан, карахткунанда, хобовар, ва гайра) тадкик мекунад.

Фармокология бо фармасия (масалан, химияи фармасевти, фармакогнозия ва гайра), токсикология, физиологил, биохимия, биология ва гайра алокаманд аст. Дар инкишофи Фармокологияи совети Н. П. Кравков, И. П. Павлов, М. П. Николаев, Н. В. Вершинин, В. И. Скворцов, С. В. Аничков ва дигар хиссаи арзанда гузоштаанд. Дар СССР доир ба Фармокология дар Институти фармакологияи Академияи Илмхои Точикистон СССР, Институти умумииттифокии тадкикоти илмии химиявию фармацевтип ба номи С. Орджоникидзе (Москва), Ин-ти химиявию фармасевтии Харков ва гайра тадкикот мебаранд. Дар Точикистон оид ба Фармокология дар баъзе кафедраю лабораторияхои мактабкои оли ва институттхои тадкикоти илми тадкикот мебаранд.

ДОРУХОНА (Officina), аптека, муассисаи тиббист, ки ахоли ва беморхонахоро бо дору, васоити санитари ва гигиени, бо обхои минерали, масолехи захмбанди ва г. таъмин мекунад.

Доурхонахои аввалин дар Хитой, Миср ва Рим ба вучуд омадаанд. А. 8 дар Багдод Д. ташкил ёфт, ки муассисаи давлати хисоб мешуд. Дар доурхонахои он давра лабораторияхо ба тайёр ва синтез кардани дорухои мураккаб машгул мешуданд. Дар а.-хои 19 – 20 бинобар инкишофи саноати дорусози лабораторияхое, ки дар назди доурхонахо вучуд доштанд, ахамияти худро гум карданд.

Дар каламрави Точикистон аввалин доурхонахои хусуси с. 1900 дар ш. Хучанд, с. 1916 дар ш. Истаравшан ташкил карда шуданд. Аввалин доурхонаи давлати с. 1923 дар ш. Хучанд ташкил ёфт, ки мудири он Болотников бо шогирдонаш Олимхон Мирсаидов, Абдунаби Тохиров, Хамидбой Муродбоев ва диг. буданд. Окт. с. 1924 дар ш. Душанбе доурхонаи давлати ва аввалин магозаи санитари ташкил гардид. доурхонахои давлати с-хои 1926 – 29 дар Конибодом, Спитамен, Хоруг, Кулоб, Кургонтеппа, Рашт ва Панчакенти хозира низ ташкил карда шуданд. Дар он доурхонахо зиёда аз 50 наф. дорусозон кор мекарданд. Аввалин дорусозон (А. Набиев, О. Почочонов, Н. Почочонов) аз ахолии тахчоии Хучанд буда, с-хои 1924 – 28 дар Тошкент тахсил кардаанд. Сент. с. 1929 дар назди Комиссариати халкии хифзи тандурусти раёсати доурхонахои точик ва савдои асбобу анчоми тибби ба кор даромад. С. 1975 дар ш. Душанбе анбори дорухонахо мавриди истифода карор гирифт, ки масох. он 2500 м2 буд. С. 1980 раёсати доурхонахои ш. Душанбе ташкил карда шуд.

Дар дорухона дорухо нигох дошта мешаванд, кормандони он ба ахоли дору ва диг. васоити тибби мефурушанд, растанихои шифоиро захира мекунанд, дар байни ахоли корхои санитарию маърифати мебаранд, ба коркунони тибби доир ба дорухои нав, тарзи истифодаи онхо маълумот медиханд. Барои ин дар поликлиника ва шифохонахои калон кабинетхои фармасевти амал мекунанд. Назорати мухлати истифодаи адвиёт, инчунин расондани ёрии аввалин ба касоне, ки ногахон бемор ё ба фалокат дучор шудаанд, аз чумлаи вазифахои кормандони доухона мебошад.

Тарзи фаъолияти дорухонахо, тартиби кабул, нигахдори ва фуруши адвиёт дар онхо, вазифаи кормандони дорухона тибки дастури махсус танзим карда мешавад.

Дорухои тиббӣ, дорухат ё дорухат а ҳуҷҷате, ки дар он духтур ба дорусоз ба ваколатдор кардааст, ки баъзе доруҳоро ба бемораш фиристад ва ҳамзамон ба ӯ мегӯяд, ки чӣ гуна истифода бурдани онҳо. Ин ҳуҷҷат табиати ҳуқуқӣ дорад ва онро танҳо духтурони мувофиқи ваколатдоршуда ва коллегиалӣ ҳангоми иҷрои касби худ дода метавонанд.

Дорухонаҳои тиббӣ дар асоси ташхис аз ҷумла барои ҳар як бемор, ки таъсири унсурҳои фарҳангӣ, иқтисодӣ ва иҷтимоӣ дар тарҳрезии табобатро рад намекунад. Масалан, баъзе табибон метавонанд маъракаҳои таблиғотии ширкатҳои фарматсевтӣ тавассути ташрифоварандаи тиббӣ таъсир расонанд.

Қисмҳои дорухат

Дар айни замон, табибон бояд китобҳои дорусозии чопӣ ё рақамии қонунӣ дошта бошанд. Дорухат бо a сар мешавад сарлавҳа ки дар он маълумоти табиб ва муассисае, ки ӯ кор мекунад, чоп карда мешавад. Сипас, духтур бояд амали Оғози эътибор ва маълумоти беморба монанди ном, ҷинс, синну сол ва вазн.

Пас аз иҷро шудани ин унсурҳо, дорухонаҳои тиббӣ бояд қисмҳои зеринро дар бар гиранд: бадани дорухат ва дастурҳо, ки одатан ба варақаҳои гуногун ҷудо карда шудаанд.

Дар мақоми дорухат ба дорусоз равона карда шудааст ва бо ихтисораи он қайд карда шудааст Rx ё Rp. Дар ин маврид, духтур номи дору, презентатсия, зичӣ ва миқдори миқдори заруриро нишон медиҳад, ки оё он дорухонаҳои дорухона ва ё доруҳои қатъӣ, аз қабили антибиотикҳо мебошанд.

Ин бемор аст, ки дорусозро барои гирифтани доруҳо дорухона медиҳад. Дар ҳолате, ки дар рӯйхат доруи доруворӣ мавҷуд бошад, дорусоз бояд дорухатро нигоҳ дорад.

Дар дастурҳо ба бемор муроҷиат мекунанд, ки духтур дар бораи табобат ба ӯ хабар медиҳад ва posology, яъне дар бораи он, ки чӣ гуна табобати таъиншударо мувофиқи ҳолати шумо татбиқ кардан мумкин аст. Дар ин дастурҳо, инчунин нишондодҳои дигар барои бемор мавҷуданд, ба монанди одатҳои хӯрокхӯрӣ ё реҷаи машқ, ки ба онҳо лозим нест, ки дар бадани дорухат инъикос ёбанд, аммо онҳо то ҳол қисми табобат мебошанд.

Дар охири дорухат, духтур бояд имзо варақро бо дасти худ навишта, бо а қайд кунед Мӯҳри тар ки номи шумо, рақами мушаххаси шаҳрвандӣ ва рақами сабти ном дар иттиҳодияи тиббиро нишон медиҳад. Ин ҳамонест, ки муаллифи табибро кафолат медиҳад.

Дорухатҳои махсуси тиббӣ

Баъзе доруҳои нозук истифодашаванда ба тартибот ва воситаҳои гуногуни ҳуқуқӣ, ба монанди ҳолатҳое, дучор меоянд психотропӣ ё маводи мухаддир.

Гарчанде ки ин намудҳои маводи мухаддир қонунӣ бошанд ҳам, хусусияти вобастагии онҳо ё аз сабаби хатари эҳтимолӣ онҳоро маҷбур месозад, ки тавассути рецептҳои махсус таъин карда шаванд, ки аломатҳояшон аз рецептҳои анъанавӣ фарқ кунанд. Дорухатҳои махсус ба хусусиятҳои визуалӣ ва намуди мундариҷа, ки бо қонунҳои ҳар як кишвар ба таври бояду шояд танзим карда мешаванд, итоат мекунанд.